Subscribe Us

рд╣рдоाрд░े рдЖрд╕ рдкाрд╕ рдХे рдкрджाрд░्рде : NCERT Science 9th


рд╣рдоाрд░े рдЖрд╕-рдкाрд╕ рдХे рдкрджाрд░्рде



рдЕрдкрдиे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдиреЫрд░ рджौреЬाрдиे рдкрд░ рд╣рдоें рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╡рд╕्рддुрдПँ рдиреЫрд░ рдЖрддी рд╣ैं, рдЬिрдирдХा рдЖрдХाрд░, рдЖрдХृрддि рдФрд░ рдмрдиाрд╡рдЯ рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡рд╕्рддु рдЬिрд╕ рд╕ाрдордЧ्рд░ी рд╕े рдмрдиी рд╣ोрддी рд╣ै рдЙрд╕े рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдиे ‘рдкрджाрд░्рде’ рдХा рдиाрдо рджिрдпा। рдЬिрд╕ рд╣рд╡ा рдоें рд╣рдо рд╢्рд╡ाрд╕ рд▓ेрддे рд╣ैं, рдЬो рднोрдЬрди рд╣рдо рдЦाрддे рд╣ैं, рдкрдд्рдерд░, рдмाрджрд▓, рддाрд░े, рдкौрдзे рдПрд╡ं рдкрд╢ु, рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдкाрдиी рдХी рдПрдХ рдмूँрдж рдпा рд░ेрдд рдХा рдПрдХ рдХрдг, рдпे рд╕рднी рдкрджाрд░्рде рд╣ैं। рдз्рдпाрди рджेрдиे рдпोрдЧ्рдп рдмाрдд рдпрд╣ рднी рд╣ै рдХि  рд╕рднी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдпे рдХुрдЫ рд╕्рдеाрди (рдЖрдпрддрди*) рдШेрд░рддी рд╣ैं।



рдЖрдзुрдиिрдХ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдиे рдкрджाрд░्рде рдХो рднौрддिрдХ рдЧुрдгрдзрд░्рдо рдПрд╡ं рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рджो рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рд╡рд░्рдЧीрдХृрдд рдХिрдпा рд╣ै।



 рдкрджाрд░्рде рдХा рднौрддिрдХ рд╕्рд╡рд░ूрдк

 рдкрджाрд░्рде рдХрдгों рд╕े рдоिрд▓рдХрд░ рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ै

рдмрд╣ुрдд рд╕рдордп рддрдХ рдкрджाрд░्рде рдХी рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдмाрд░े рдоें рджो рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ाрдПँ рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдеीें। рдПрдХ рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХा рдпрд╣ рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдкрджाрд░्рде рд▓рдХреЬी рдХे рдЯुрдХреЬे рдХी рддрд░рд╣ рд╕рддрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдкрд░ंрддु рдЕрди्рдп рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдкрджाрд░्рде рд░ेрдд рдХी рддрд░рд╣ рдХे рдХрдгों рд╕े рдоिрд▓рдХрд░ рдмрдиे рд╣ैं। рдЖрдЗрдП рдПрдХ рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдкрджाрд░्рде рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХे рдмाрд░े рдоें рдпे рдиिрд░्рдгрдп рдХрд░рддे рд╣ैं рдХि рдпे рд╕рддрдд рд╣ैं рдпा рдХрдгों рд╕े рдмрдиे рд╣ैं?

рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк 1.1

рдПрдХ 100 mL рдХा рдмीрдХрд░ рд▓ें। рдЗрд╕ рдмीрдХрд░ рдХो рдЬрд▓ рд╕े рдЖрдзा рднрд░рдХрд░ рдЬрд▓ рдХे рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдиिрд╢ाрди рд▓рдЧा рджें।

рджिрдП рдЧрдП рдирдордХ рдпा рд╢рд░्рдХрд░ा рдХो рдХाँрдЪ рдХी рдЫреЬ рдХी рдорджрдж рд╕े рдЬрд▓ рдоें рдШोрд▓ рджें।

рдЬрд▓ рдХे рд╕्рддрд░ рдоें рдЖрдП рдмрджрд▓ाрд╡ рдкрд░ рдз्рдпाрди рджें।

рдЖрдкрдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рдирдордХ рдпा рд╢рд░्рдХрд░ा рдХा рдХ्рдпा рд╣ुрдЖ?

рдпे рдХрд╣ाँ рдЧाрдпрдм рд╣ो рдЧрдП?

рдХ्рдпा рдЬрд▓ рдХे рд╕्рддрд░ рдоें рдХोрдИ рдмрджрд▓ाрд╡ рдЖрдпा?

рдЗрди рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдкाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣рдоें рдЗрд╕ рд╡िрдЪाрд░ рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░рдиा рд╣ोрдЧा рдХि рд╕рднी рдкрджाрд░्рде рдХрдгों рд╕े рдмрдиे рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк рдоें рдЪрдо्рдордЪ рдоें рд░рдЦी рдЧрдИ рдирдордХ рдпा рд╢рд░्рдХрд░ा рдЕрдм рдкूрд░े рдкाрдиी рдоें рдШुрд▓ рдЧрдИ рд╣ै। рдЬैрд╕ा рдХि рдЪिрдд्рд░ 1.1 рдоें рджрд░्рд╢ाрдпा рдЧрдпा рд╣ै।



рдЪिрдд्рд░ 1.1: рдЬрдм рд╣рдо рдЬрд▓ рдоें рдирдордХ рдШोрд▓рддे рд╣ैं, рддो рдирдордХ рдХे рдХрдг рдЬрд▓ рдХे рдХрдгों рдХे рдмीрдЪ рдХे рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрдиों рдоें рд╕рдоाрд╡ेрд╢िрдд рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं।

.2 рдкрджाрд░्рде рдХे рдпे рдХрдг рдХिрддрдиे рдЫोрдЯे рд╣ैं?

рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк 1.2

рдкोрдЯैрд╢िрдпрдо рдкрд░рдоैंрдЧрдиेрдЯ рдХे рджो рдпा рддीрди рдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓ рдХो 100 mL рдкाрдиी рдоें рдШोрд▓ рд▓ें।

рдЗрд╕ рдШोрд▓ рдоें рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ 10 mL рдШोрд▓ рдиिрдХाрд▓рдХрд░ рдЙрд╕े 90 mL рдЬрд▓ рдоें рдоिрд▓ा рджें।

рдлिрд░ рдЗрд╕ рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдШोрд▓ рдоें рд╕े 10 mL рдиिрдХाрд▓рдХрд░ рдЙрд╕े рднी 90 mL рдЬрд▓ рдоें рдоिрд▓ा рджें।

рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЗрд╕ рдШोрд▓ рдХो 5 рд╕े 8 рдмाрд░ рддрдХ рддрдиुрдХृрдд рдХрд░рддे рд░рд╣ें।

рдХ्рдпा рдЬрд▓ рдЕрдм рднी рд░ंрдЧीрди рд╣ै?


рдЪिрдд्рд░ 1.2: рдЕрдиुрдоाрди рд▓рдЧाрдЗрдП рдХि рдкрджाрд░्рде рдХे рдХрдг рдХिрддрдиे рдЫोрдЯे рд╣ैं? рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдмाрд░ рддрдиुрдХृрдд рдХрд░рдиे рдкрд░ рдШोрд▓ рдХा рд░ंрдЧ рд╣рд▓рдХा рд╣ोрддा рдЬाрддा рд╣ै, рдлि्╬╖рд░ рднी рдкाрдиी рд░ंрдЧीрди рдиреЫрд░ рдЖрддा рд╣ै।



рдпрд╣ рдк्рд░рдпोрдЧ рджрд░्рд╢ाрддा рд╣ै рдХि рдкोрдЯैрд╢िрдпрдо рдкрд░рдоैंрдЧрдиेрдЯ рдХे рдмрд╣ुрдд рдеोреЬे рд╕े рдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓ों рд╕े рдкाрдиी рдХी рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдоाрдд्рд░ा (1000 L) рднी рд░ंрдЧीрди рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рд╣рдо рдпे рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдиिрдХाрд▓ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдкोрдЯैрд╢िрдпрдо рдкрд░рдоैंрдЧрдиेрдЯ рдХे рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓ рдоें рдХрдИ рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдХрдг рд╣ोंрдЧे। рдпे рдХрдг рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे рдХрдгों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рд╣ोрддे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдЕрди्рддрддः рдПрдХ рд╕्рдеिрддि рдоें рдпे рдХрдг рдФрд░ рдЫोрдЯे рднाрдЧों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рдирд╣ीं рдХिрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं।

рдкोрдЯैрд╢िрдпрдо рдкрд░рдоैंрдЧрдиेрдЯ рдХी рдЬрдЧрд╣ 2 mL рдбेрдЯॉрд▓ рд╕े рднी рд╣рдо рдпे рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рд▓рдЧाрддाрд░ рддрдиुрдХृрдд рд╣ोрдиे рдкрд░ рднी рдЙрд╕рдХी рдорд╣рдХ рд╣рдоें рдоिрд▓рддी рд░рд╣рддी рд╣ै।

рдкрджाрд░्рде рдХे рдХрдг рдмрд╣ुрдд рдЫोрдЯे рд╣ोрддे рд╣ैं — рдЗрддрдиे рдЫोрдЯे рдХि рд╣рдо рдХрд▓्рдкрдиा рднी рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे।

рдкрджाрд░्рде рдХे рдХрдгों рдХे рдЕрднिрд▓ाрдХ्рд╖рдгिрдХ рдЧुрдг

1 рдкрджाрд░्рде рдХे рдХрдгों рдХे рдмीрдЪ рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрди рд╣ोрддा рд╣ै

рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк 1.1 рдФрд░ 1.2 рдоें рдирдордХ, рд╢рд░्рдХрд░ा, рдбेрдЯॉрд▓ рдпा рдкोрдЯैрд╢िрдпрдо рдкрд░рдоैंрдЧрдиेрдЯ рдХे рдХрдг рд╕рдоाрди рд░ूрдк рд╕े рдкाрдиी рдоें рд╡िрддрд░िрдд рд╣ो рдЧрдП। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░, рдЬрдм рд╣рдо рдЪाрдп, рдХॉреЮी рдпा рдиींрдмू-рдкाрдиी рдмрдиाрддे рд╣ैं, рддो рдПрдХ рдкрджाрд░्рде рдХे рдХрдг рджूрд╕рд░े рдкрджाрд░्рде рдХे рдХрдгों рдХे рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрдиों рдоें рд╕рдоाрд╡ेрд╢िрдд рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рджрд░्рд╢ाрддा рд╣ै, рдХि рдкрджाрд░्рде рдХे рдХрдгों рдХे рдмीрдЪ рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрди рд╣ोрддा рд╣ै।

.2 рдкрджाрд░्рде рдХे рдХрдг рдиिрд░ंрддрд░ рдЧрддिрд╢ीрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं

рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк 1.3

рдЕрдкрдиी рдХрдХ्рд╖ा рдХे рдХिрд╕ी рдХोрдиे рдоें рдПрдХ рдмुрдЭी рд╣ुрдИ рдЕрдЧрд░рдмрдд्рддी рд░рдЦ рджें। рдЗрд╕рдХी рд╕ुрдЧंрдз рд▓ेрдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрдкрдХो рдЗрд╕рдХे рдХिрддрдиे рд╕рдоीрдк рдЬाрдиा рдкреЬрддा рд╣ै?

рдЕрдм рдЕрдЧрд░рдмрдд्рддी рдЬрд▓ा рджें। рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै? рдХ्рдпा рджूрд░ рд╕े рд╣ी рдЗрд╕рдХी рд╕ुрдЧंрдз рдЕрдкрдХो рдоिрд▓рддी рд╣ै?

рдЕрдкрдиे рдк्рд░ेрдХ्рд╖рдг рдХो рдиोрдЯ рдХрд░ें।

рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк 1.4

рдЬрд▓ рд╕े рднрд░े рджो рдЧिрд▓ाрд╕ рдпा рджो рдмीрдХрд░ рд▓ें।

рдкрд╣рд▓े рдмीрдХрд░ рдХे рдПрдХ рд╕िрд░े рдкрд░ рд╕ाрд╡рдзाрдиी рд╕े рдПрдХ рдмूँрдж рд▓ाрд▓ рдпा рдиीрд▓ी рд╕्рдпाрд╣ी рдбाрд▓ рджें рдФрд░ рджूрд╕рд░े рдоें рд╢рд╣рдж рдбाрд▓ рджें।

рдЗрдирдХो рдЕрдкрдиे рдШрд░ рдоें рдпा рдХрдХ्рд╖ा рдХे рдПрдХ рдХोрдиे рдоें рд░рдЦ рджें।

рдЕрдкрдиे рдк्рд░ेрдХ्рд╖рдг рдХो рдиोрдЯ рдХрд░ें।

рд╕्рдпाрд╣ी рдХी рдмूँрдж рдбाрд▓рдиे рдХे рддुрд░ंрдд рдмाрдж рдЖрдкрдиे рдХ्рдпा рджेрдЦा?

рд╢рд╣рдж рдХी рдмूँрдж рдбाрд▓рдиे рдХे рддुрд░ंрдд рдмाрдж рдЖрдкрдиे рдХ्рдпा рджेрдЦा?

рд╕्рдпाрд╣ी рдХा рд░ंрдЧ рдкूрд░े рдЬрд▓ рдоें рдПрдХрд╕рдоाрди рд░ूрдк рд╕े рдлैрд▓рдиे рдоें рдХिрддрдиे рджिрди рдпा рдШंрдЯे рд▓рдЧрддे рд╣ैं?

рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк 1.5

рдПрдХ рдЧिрд▓ाрд╕ рдЧрд░्рдо рдкाрдиी рд╕े рдФрд░ рджूрд╕рд░ा рдаंрдбे рдкाрдиी рд╕े рднрд░े рдЧिрд▓ाрд╕ рдоें рдХॉрдкрд░ рд╕рд▓्реЮेрдЯ рдпा рдкोрдЯैрд╢िрдпрдо рдкрд░рдоैंрдЧрдиेрдЯ рдХा рдПрдХ рдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓ рдбाрд▓ें рдФрд░ рдПрдХ рдУрд░ рд░рдЦ рджें। рд╣िрд▓ाрдПँ рдирд╣ीं।

рдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓ рдХो рд╕рддрд╣ рдкрд░ рдмैрдардиे рджें।

рдЧिрд▓ाрд╕ рдоें рдаोрд╕ рдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓ рдХे рдаीрдХ рдКрдкрд░ рдХ्рдпा рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै?

рд╕рдордп рдмीрддрдиे рдкрд░ рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै?

рдЗрд╕рд╕े рдаोрд╕ рдФрд░ рдж्рд░рд╡ рдХे рдХрдгों рдХे рдмाрд░े рдоें рдХ्рдпा рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै?

рдХ्рдпा рддाрдкрдоाрди рдХे рд╕ाрде рдоिрд╢्рд░िрдд рд╣ोрдиे рдХी рджрд░ рдмрджрд▓рддी рд╣ै? рдХ्рдпों рдФрд░ рдХैрд╕े?

рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рддीрдиों рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдкों (1.3, 1.4 рдФрд░ 1.5) рд╕े рд╣рдо рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдиिрдХाрд▓ рд╕рдХрддे рд╣ैंः

рдкрджाрд░्рде рдХे рдХрдг рдиिрд░ंрддрд░ рдЧрддिрд╢ीрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЕрд░्рдеाрдд, рдЙрдирдоें рдЧрддिрдЬ рдКрд░्рдЬा рд╣ोрддी рд╣ै। рддाрдкрдоाрди рдмреЭрдиे рд╕े рдХрдгों рдХी рдЧрддि рддेреЫ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣рдо рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рддाрдкрдоाрди рдмреЭрдиे рд╕े рдХрдгों рдХी рдЧрддिрдЬ рдКрд░्рдЬा рднी рдмреЭ рдЬाрддी рд╣ै।

рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рддीрдиों рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдкों рдоें рд╣рдордиे рджेрдЦा рдХि рдкрджाрд░्рде рдХे рдХрдг рдЕрдкрдиे рдЖрдк рд╣ी рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХे рд╕ाрде рдЕंрддःрдоिрд╢्рд░िрдд рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं। рдПेрд╕ा рдХрдгों рдХे рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрдиों рдоें рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рдХे рдХाрд░рдг рд╣ोрддा рд╣ै। рджो рд╡िрднिрди्рди рдкрджाрд░्рдеों рдХे рдХрдгों рдХा рд╕्рд╡рддः рдоिрд▓рдиा рд╣ी рд╡िрд╕рд░рдг рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। рд╣рдоें рдпрд╣ рднी рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै рдХि рдЧрд░्рдо рдХрд░рдиे рдкрд░ рд╡िрд╕рд░рдг рддेреЫ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдПेрд╕ा рдХ्рдпों рд╣ोрддा рд╣ै?

.3 рдкрджाрд░्рде рдХे рдХрдг рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХो рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं

рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк 1.6

рдЗрд╕ рдЦेрд▓ рдХो рдПрдХ рдоैрджाрди рдоें рдЦेрд▓ें। рдЖрдЧे рдмрддाрдП рдЧрдП рдвंрдЧ рд╕े рдЪाрд░ рд╕рдоूрд╣ рдмрдиाрдХрд░ рдоाрдирд╡- рд╢ृंрдЦрд▓ा рдмрдиाрдПँः

рдкрд╣рд▓ा рд╕рдоूрд╣ ‘рдИрдж्-рдоिрд╢्рдоी рдирд░्рддрдХों’ рдХी рддрд░рд╣ рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХो рдкीрдЫे рд╕े рдХрд╕рдХрд░ рдкрдХреЬ рд▓े।






рджूрд╕рд░ा рд╕рдоूрд╣ рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХा рд╣ाрде рдкрдХреЬрдХрд░ рдоाрдирд╡ рд╢ृंрдЦрд▓ा рдмрдиा рд▓े।

рддीрд╕рд░ा рд╕рдоूрд╣ рдХेрд╡рд▓ рдЙंрдЧрд▓ी рдХे рд╕िрд░े рд╕े рдЫूрдХрд░ рдПрдХ рд╢ृंрдЦрд▓ा рдмрдиा рд▓े।

рдЕрдм рдЪौрдеा рд╕рдоूрд╣ рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╡рд░्рдгिрдд рддीрдиों рдоाрдирд╡

рд╢ृृंрдЦрд▓ाрдУं рдХो рддोреЬрдХрд░ рдЫोрдЯे рд╕рдоूрд╣ों рдоें рдмाँрдЯрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░े।

рдХिрд╕ рд╕рдоूрд╣ рдХो рддोреЬрдиा рдЖрд╕ाрди рдеा? рдФрд░ рдХ्рдпों?

рдпрджि рд╣рдо рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдХो рдкрджाрд░्рде рдХा рдПрдХ рдХрдг рдоाрдиें, рддो рдХिрд╕ рд╕рдоूрд╣ рдоें рдХрдгों рдиे рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХो рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдмрд▓ рд╕े рдкрдХреЬ рд░рдЦा рдеा?

рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк 1.7

рдПрдХ рд▓ोрд╣े рдХी рдХीрд▓, рдПрдХ рдЪॉрдХ рдХा рдЯुрдХреЬा рдФрд░ рдПрдХ рд░рдмрд░ рдмैंрдб рд▓ें।

рдЗрди рдкрд░ рд╣рдеौреЬा рдоाрд░ рдХрд░, рдХाрдЯ рдХрд░, рдпा рдЦींрдЪрдХрд░ рдЙрд╕े рднंрдЧुрд░ рдХрд░рдиेे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░ें।

рдЗрди рддीрдиों рдоें рд╕े рдХिрд╕рдХे рдХрдг рдЕрдзिрдХ рдмрд▓ рд╕े рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े рдЬुреЬे рд╣ैं?

рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк 1.8

рдПрдХ рдеाрд▓ी рдоें рдЬрд▓ рд▓ेрдХрд░ рдЙрд╕े рдЙंрдЧрд▓ी рд╕े рдХाрдЯрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░ें।

рдХ्рдпा рдЬрд▓ рдХी рд╕рддрд╣ рдХрдЯрддी рд╣ै?

рдЬрд▓ рдХी рд╕рддрд╣ рди рдХрдЯрдиे рдХा рдХ्рдпा рдХाрд░рдг рд╣ै?

рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рддीрдиों рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк рд╕ुрдЭाрддे рд╣ैं рдХि рдкрджाрд░्рде рдХे рдХрдгों рдХे рдмीрдЪ рдПрдХ рдмрд▓ рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдмрд▓ рдХрдгों рдХो рдПрдХ рд╕ाрде рд░рдЦрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдмрд▓ рдХा рд╕ाрдорд░्рде्рдп рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдкрджाрд░्рде рдоें рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╣ोрддा рд╣ै।








1.3 рдкрджाрд░्рде рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеाрдПँ

рдЕрдкрдиे рдЖрд╕-рдкाрд╕ рдХे рдкрджाрд░्рдеों рдХो рдз्рдпाрди рд╕े рджेрдЦें। рдпे рдХिрддрдиे рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╣ैं? рд╣рдо рдкाрддे рд╣ैं рдХि рдкрджाрд░्рде рдЕрдкрдиे рддीрди рд░ूрдк рдоें рд╣ोрддे рд╣ैं — рдаोрд╕, рдж्рд░рд╡ рдФрд░ рдЧैрд╕। рдкрджाрд░्рде рдХी рдпे рдЕрд╡рд╕्рдеाрдПँ рдЙрд╕рдХे рдХрдгों рдХी рд╡िрднिрди्рди рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХे рдХाрд░рдг рд╣ोрддी рд╣ैं।

рдЕрдм рд╣рдо рдкрджाрд░्рде рдХी рддीрдиों рдЕрд╡рд╕्рдеाрдУं рдХे рдЧुрдгों рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░ेंрдЧे।




 рдаोрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा

рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк 1.9

рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╡рд╕्рддुрдУं рдХो рдПрдХрдд्рд░िрдд рдХрд░ें - рдкेрди, рдХिрддाрдм, рд╕ूрдИ рдФрд░ рд▓рдХреЬी рдХी рдЫреЬ।

рдЗрди рд╡рд╕्рддुрдУं рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдкेंрд╕िрд▓ рдШुрдоाрдХрд░ рдЗрдирдХे рдЖрдХाрд░ рдХा рд░ेрдЦाрдЪिрдд्рд░ рдмрдиाрдПँ।

рдХ्рдпा рдЗрди рд╕рднी рдХा рдиिрд╢्рдЪिрдд рдЖрдХाрд░, рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╕ीрдоाрдПँ рддрдеा рд╕्рдеिрд░ рдЖрдпрддрди рд╣ै?

рдЗрди рдкрд░ рд╣рдеौреЬा рдоाрд░рдиे, рдЦींрдЪрдиे рдпा рдЧिрд░ाрдиे рд╕े рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै?

рдХ्рдпा рдЗрдирдХा рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдоें рд╡िрд╕рд░рдг рд╕ंрднрд╡ рд╣ै?

рдмрд▓ рд▓рдЧाрдХрд░ рдЗрдирдХो рд╕ंрдкीрдбिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░ें। рдХ्рдпा рдЗрдирдХा рд╕ंрдкीрдбрди рд╣ोрддा рд╣ै?

рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рднी рдЙрджाрд╣рд░рдг рдаोрд╕ рдХे рд╣ैं। рд╣рдо рджेрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдЗрди рд╕рднी рдХा рдПрдХ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдЖрдХाрд░, рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╕ीрдоाрдПँ рддрдеा рд╕्рдеिрд░ рдЖрдпрддрди рдпाрдиी рдирдЧрдг्рдп рд╕ंрдкीрдб्рдпрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рдмाрд╣्рдп рдмрд▓ рд▓рдЧाрдиे рдкрд░ рднी рдаोрд╕ рдЕрдкрдиे рдЖрдХाрд░ рдХो рдмрдиाрдП рд░рдЦрддे рд╣ैं। рдмрд▓ рд▓рдЧाрдиे рдкрд░ рдаोрд╕ рдЯूрдЯ рд╕рдХрддे рд╣ैं рд▓ेрдХिрди рдЗрдирдХा рдЖрдХाрд░ рдирд╣ीं рдмрджрд▓рддा। рдЗрд╕рд▓िрдП рдпे рджृреЭ рд╣ोрддे рд╣ैं।

рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХीрдЬिрдП:

(a) рд░рдмрд░ рдмैंрдб рдХो рдХ्рдпा рдоाрдиा рдЬाрдПрдЧा। рдХ्рдпा рдЦींрдЪрдХрд░ рдЗрд╕рдХा рдЖрдХाрд░ рдмрджрд▓ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै? рдХ्рдпा рдпे рдаोрд╕ рд╣ै?

(b) рд╡िрднिрди्рди рдЖрдХाрд░ рдХे рдмрд░्рддрдиों рдоें рд░рдЦрдиे рдкрд░ рдЪीрдиी рдФрд░ рдирдордХ рдЙрди्рд╣ीं рдмрд░्рддрдиों рдХे рдЖрдХाрд░ рд▓े рд▓ेрддे рд╣ैं। рдХ्рдпा рдпे рдаोрд╕ рд╣ैं?

(c) рд╕्рдкंрдЬ рдХ्рдпा рд╣ै? рдпрд╣ рдаोрд╕ рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдлि्╬╖рд░ рднी рдЗрд╕рдХा рд╕ंрдкीрдбрди рд╕ंрднрд╡ рд╣ै। рдХ्рдпों?

рдпे рд╕рднी рдаोрд╕ рд╣ी рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि-

рдмाрд╣्рдп рдмрд▓ рд▓рдЧाрдП рдЬाрдиे рдкрд░ рд░рдмрд░ рдмैंрдб рдХा рдЖрдХाрд░ рдмрджрд▓рддा рд╣ै рдФрд░ рдмрд▓ рд╣рдЯा рд▓ेрдиे рдкрд░ рдпрд╣ рдкुрдиः рдЕрдкрдиे рдоूрд▓ рдЖрдХाрд░ рдоें рдЖ рдЬाрддा рд╣ै। рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдмрд▓ рд▓рдЧाрдиे рдкрд░ рдпрд╣ рдЯूрдЯ рдЬाрддा рд╣ै।

рдЪाрд╣े рд╣рдо рд╢рд░्рдХрд░ा рдпा рдирдордХ рдХो рдЕрдкрдиे рд╣ाрде рдоें рд▓ें, рдпा рдХिрд╕ी рдк्рд▓ेрдЯ рдпा реЫाрд░ рдоें рд░рдЦें, рдЗрдирдХे рдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓ों рдХे рдЖрдХाрд░ рдирд╣ीं рдмрджрд▓рддे рд╣ैं।

рд╕्рдкंрдЬ рдоें рдмрд╣ुрдд рдЫोрдЯे рдЫिрдж्рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬिрдирдоें рд╡ाрдпु рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬрдм рд╣рдо рдЗрд╕े рджрдмाрддे рд╣ैं рддो рд╡े рд╡ाрдпु рдмाрд╣рд░ рдиिрдХрд▓рддी рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рдЗрд╕рдХा рд╕ंрдкीрдбрди рд╕ंрднрд╡ рд╣ोрддा рд╣ै।

 рдж्рд░рд╡ рдЕрд╡рд╕्рдеा

рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк 1.10

рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╡рд╕्рддुрдУं рдХो рдПрдХрдд्рд░िрдд рдХрд░ें-

(a) рдЬрд▓, рдЦाрдиा рдкрдХाрдиे рдХा рддेрд▓, рджूрдз, рдЬूрд╕, рд╢ीрддрд▓ рдкेрдп।

(b) рд╡िрднिрди्рди рдЖрдХाрд░ рдХे рдмрд░्рддрди। рдк्рд░рдпोрдЧрд╢ाрд▓ा рдХे рдПрдХ рдоाрдкрдХ рд╕िрд▓िंрдбрд░ рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рдЗрди рдмрд░्рддрдиों рдоें 50 mL рдкрд░ рдиिрд╢ाрди рд▓рдЧा рд▓ें।

рдЗрди рдж्рд░рд╡ों рдХो реЮрд░्рд╢ рдкрд░ рдбाрд▓ рджेрдиे рдкрд░ рдХ्рдпा рд╣ोрдЧा?

рдХिрд╕ी рдПрдХ рдж्рд░рд╡ рдХा 50 mL рдоाрдкрдХрд░ рд╡िрднिрди्рди рдмрд░्рддрдиों рдоें рдХ्рд░рдорд╢ः рдПрдХ-рдПрдХ рдХрд░рдХे рдбाрд▓ें। рдХ्рдпा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдмाрд░ рдЖрдпрддрди рдПрдХрд╕рдоाрди рд░рд╣рддा рд╣ै?

рдХ्рдпा рдж्рд░рд╡ рдХा рдЖрдХाрд░ рдПрдХрд╕рдоाрди рд░рд╣рддा рд╣ै?

рдж्рд░рд╡ рдХो рдПрдХ рдмрд░्рддрди рд╕े рджूрд╕рд░े рдмрд░्рддрди рдоें рдЙреЬेрд▓рдиे рдкрд░ рдХ्рдпा рдпрд╣ рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдмрд╣рддा рд╣ै?

рдк्рд░ेрдХ्рд╖рдг рд╕े рд╣рдо рдкाрддे рд╣ैं рдХि рдж्рд░рд╡ рдХा рдЖрдХाрд░ рдирд╣ीं рд▓ेрдХिрди рдЖрдпрддрди рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬिрд╕ рдмрд░्рддрди рдоें рдЗрди्рд╣ें рд░рдЦा рдЬाрдП рддो рдпे рдЙрд╕ी рдХा рдЖрдХाрд░ рд▓े рд▓ेрддे рд╣ैं। рдж्рд░рд╡ों рдоें рдмрд╣ाрд╡ рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрдирдХा рдЖрдХाрд░ рдмрджрд▓рддा рд╣ै, рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдпे рджृреЭ рдирд╣ीं рд▓ेрдХिрди рддрд░рд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं।

рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк 1.4 рдФрд░ 1.5 рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд╣рдордиे рджेрдЦा рдХि рдаोрд╕ рдФрд░ рдж्рд░рд╡ рдХा рд╡िрд╕рд░рдг рдж्рд░рд╡ों рдоें рд╕ंрднрд╡ рд╣ै। рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХी рдЧैрд╕ें рд╡िрд╕рд░िрдд рд╣ोрдХрд░ рдЬрд▓ рдоें рдШुрд▓ рдЬाрддी рд╣ैं। рдпे рдЧैрд╕ें, рд╡िрд╢ेрд╖рддः рдЕॉрдХ्рд╕ीрдЬрди рдПрд╡ं рдХाрд░्рдмрди рдбाрдЗрдЕॉрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдЬрд▓ीрдп рдЬंрддुрдУं рддрдеा рдкौрдзों рдХे рд▓िрдП рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ोрддी рд╣ैं।

рд╕рднी рдЬीрд╡рдзाрд░ी рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдиिрд░्рд╡ाрд╣ рдХे рд▓िрдП рд╢्рд╡ाрд╕ рд▓ेрддे рд╣ैं। рдЬрд▓ीрдп рдЬंрддु рдЬрд▓ рдоें рдШुрд▓ी рдЕॉрдХ्рд╕ीрдЬрди рдХे рдХाрд░рдг рд╢्рд╡ाрд╕ рд▓ेрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╕े рд╣рдо рдЗрд╕ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪрддे рд╣ैं рдХि рдж्рд░рд╡ рдоें рдаोрд╕, рдж्рд░рд╡ рдФрд░ рдЧैрд╕ рддीрдиों рдХा рд╡िрд╕рд░рдг рд╕ंрднрд╡ рд╣ै। рдаोрд╕ों рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдж्рд░рд╡ों рдоें рд╡िрд╕рд░рдг рдХी рджрд░ рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддी рд╣ै। рдПेрд╕ा рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдж्рд░рд╡ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдкрджाрд░्рде рдХे рдХрдг рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд░ूрдк рд╕े рдЧрддि рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рдаोрд╕ рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдж्рд░рд╡ рдХे рдХрдгों рдоें рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрди рднी рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।

рдЧैрд╕ीрдп рдЕрд╡рд╕्рдеा

рдЖрдкрдиे рдХрднी рдЙрд╕ рдЧुрдм्рдмाрд░ेрд╡ाрд▓े рдкрд░ рдз्рдпाрди рджिрдпा рд╣ै, рдЬो рдЧैрд╕ рдХे рдПрдХ рд╣ी рд╕िрд▓िंрдбрд░ рд╕े рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░े рдЧुрдм्рдмाрд░ों рдоें рд╣рд╡ा рднрд░рддा рд╣ै? рдЙрд╕рд╕े рдкрддा рд▓рдЧाрдПँ рдХि рдПрдХ рд╕िрд▓िंрдбрд░ рд╕े рд╡рд╣ рдХिрддрдиे рдЧुрдм्рдмाрд░े рднрд░рддा рд╣ै? рдЙрд╕рд╕े рдкूрдЫिрдП рдХि рд╕िрд▓िंрдбрд░ рдоें рдХौрди-рд╕ी рдЧैрд╕ рд╣ै?

рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк 1.11

100 mL рдХी рддीрди рд╕िрд░िंрдЬ рд▓ें рдФрд░ рдЙрдирдХे рд╕िрд░े рдХो рд░рдмрд░ рдХे рдХॉрд░्рдХ рд╕े рдмंрдж рдХрд░ рджें, рдЬैрд╕ा рдЪिрдд्рд░ 1.4 рдоें рджिрдЦाрдпा рдЧрдпा рд╣ै।

рд╕рднी рд╕िрд░िंрдЬों рдХे рдкिрд╕्рдЯрди рдХो рд╣рдЯा рд▓ें।

рдкрд╣рд▓ी рд╕िрд░िंрдЬ рдоें рд╣рд╡ा рд░рд╣рдиे рджें, рджूрд╕рд░ी рдоें рдЬрд▓ рдФрд░ рддीрд╕рд░ी рдоें рдЪॉрдХ рдХे рдЯुрдХреЬे рднрд░ рджें।

рдкिрд╕्рдЯрди рдХो рд╡ाрдкрд╕ рд╕िрд░िंрдЬ рдоें рд▓рдЧाрдПँ। рд╕िрд░िंрдЬ рдХे рдкिрд╕्рдЯрди рдХी рдЧрддिрд╢ीрд▓рддा рдЖрд╕ाрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрд╕ рдкрд░ рдеोреЬी рд╡ैрд╕рд▓ीрди рд▓рдЧा рджें।

рдЕрдм рдкिрд╕्рдЯрди рдХो рд╕िрд░िंрдЬ рдоें рдбाрд▓рдХрд░ рд╕ंрдкीрдбिрдд рдХрд░рдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХрд░ें।




рдЖрдкрдиे рдХ्рдпा рджेрдЦा? рдХिрд╕ рд╕्рдеिрддि рдоें рдкिрд╕्рдЯрди рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдЕंрджрд░ рдЪрд▓ा рдЧрдпा?

рдЕрдкрдиे рдк्рд░ेрдХ्рд╖рдг рд╕े рдЖрдкрдиे рдХ्рдпा рдЕрдиुрдоाрди рд▓рдЧाрдпा?

рд╣рдордиे рджेрдЦा рдХि рдаोрд╕ों рдПрд╡ं рдж्рд░рд╡ों рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдЧैрд╕ों рдХी рд╕ंрдкीрдб्рдпрддा (compression) рдХाреЮी рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддी рд╣ै। рд╣рдоाрд░े рдШрд░ों рдоें рдЦाрдиा рдмрдиाрдиे рдоें рдЙрдкрдпोрдЧ рдХी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рдж्рд░рд╡ीрдХृрдд рдкेрдЯ्рд░ोрд▓िрдпрдо рдЧैрд╕ (LPG) рдпा рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ों рдоें рджिрдП рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдЕॉрдХ्рд╕ीрдЬрди рд╕िрд▓िंрдбрд░ рдоें рд╕ंрдкीрдбिрдд рдЧैрд╕ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЖрдЬрдХрд▓ рд╡ाрд╣рдиों рдоें рдИंрдзрди рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕ंрдкीрдбिрдд рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдЧैрд╕ (CNG) рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рд╣ोрддा рд╣ैं। рд╕ंрдкीрдб्рдпрддा рдХाреЮी рдЕрдзिрдХ рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЧैрд╕ рдХे рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдЖрдпрддрди рдХो рдПрдХ рдХрдо рдЖрдпрддрди рд╡ाрд▓े рд╕िрд▓िंрдбрд░ рдоें рд╕ंрдкीрдбिрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдПрд╡ं рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдПрдХ рд╕्рдеाрди рд╕े рджूрд╕рд░े рд╕्рдеाрди рддрдХ рднेрдЬा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।

рд╣рдоाрд░ी рдиाрдХ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рд╡ाрд▓ी рдЧंрдз рд╕े рдмिрдиा рд░рд╕ोрдИं рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХिрдП рд╣ी рд╣рдо рдЬाрди рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдХ्рдпा рдкрдХाрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै? рдпे рдЧंрдз рд╣рдо рддрдХ рдХैрд╕े рдкрд╣ुँрдЪрддी рд╣ै? рдЦाрдиे рдХी рдЧंрдз рдХे рдХрдг рд╡ाрдпु рдоें рдоिрд▓ рдЬाрддे рд╣ैं рдФрд░ рд░рд╕ोрдИ рд╕े рдлैрд▓рдХрд░ рд╣рдо рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪ рдЬाрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдЧंрдз рдХे рдХрдг рдФрд░ рджूрд░ рднी рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдкрдХे рд╣ुрдП рдЧрд░्рдо рдЦाрдиे рдХी рдорд╣рдХ рд╣рдоाрд░े рдкाрд╕ рддрдХ рдХुрдЫ рд╣ी рдХ्рд╖рдгों рдоें рдкрд╣ुँрдЪ рдЬाрддी рд╣ै, рдЗрд╕рдХी рддुрд▓рдиा рдаोрд╕ рдПрд╡ं рдж्рд░рд╡ों рдХे рд╡िрд╕рд░рдг рд╕े рдХрд░ें। рдХрдгों рдХी рддेреЫ рдЧрддि рдФрд░ рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрдиों рдХे рдХाрд░рдг рдЧैрд╕ों рдХा рдЕрди्рдп рдЧैрд╕ों рдоें рд╡िрд╕рд░рдг рдмрд╣ुрдд рддीрд╡्рд░рддा рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै।





рдЧैрд╕ीрдп рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдХрдгों рдХी рдЧрддि рдЕрдиिрдпрдоिрдд рдФрд░ рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рддीрд╡्рд░ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдЕрдиिрдпрдоिрдд рдЧрддि рдХे рдХाрд░рдг рдпे рдХрдг рдЖрдкрд╕ рдоें рдПрд╡ं рдмрд░्рддрди рдХी рджीрд╡ाрд░ों рд╕े рдЯрдХрд░ाрддे рд╣ैं। рдмрд░्рддрди рдХी рджीрд╡ाрд░ рдкрд░ рдЧैрд╕ рдХрдгों рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рддि рдЗрдХाрдИ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдкрд░ рд▓рдЧे рдмрд▓ рдХे рдХाрд░рдг рдЧैрд╕ рдХा рджрдмाрд╡ рдмрдирддा рд╣ै।







1.4 рдХ्рдпा рдкрджाрд░्рде рдЕрдкрдиी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдХो рдмрджрд▓ рд╕рдХрддा рд╣ै?

рдЕрдкрдиे рдк्рд░ेрдХ्рд╖рдг рд╕े рд╣рдо рдЬाрдирддे рд╣ैं рдХि рдЬрд▓ рдкрджाрд░्рде рдХी рддीрдиों рдЕрд╡рд╕्рдеाрдУं рдоें рд░рд╣ рд╕рдХрддा рд╣ैः

рдаोрд╕, рдЬैрд╕े рдмрд░्реЮ,

рдж्рд░рд╡, рдЬैрд╕े рдЬрд▓, рдПрд╡ं

рдЧैрд╕, рдЬैрд╕े рдЬрд▓рд╡ाрд╖्рдк।

рдЕрд╡рд╕्рдеा рдмрджрд▓рдиे рдХे рджौрд░ाрди рдкрджाрд░्рде рдХे рдЕंрджрд░ рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै? рдЕрд╡рд╕्рдеा рдХे рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╕े рдкрджाрд░्рде рдХे рдХрдгों рдкрд░ рдХ्рдпा рдк्рд░рднाрд╡ рдкреЬрддा рд╣ै? рдХ्рдпा рд╣рдоें рдЗрди рдк्рд░рд╢्рдиों рдХा рдЙрдд्рддрд░ рдирд╣ीं рдЦोрдЬрдиा рдЪाрд╣िрдП?

 рддाрдкрдоाрди рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХा рдк्рд░рднाрд╡

рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк 1.12

рдПрдХ рдмीрдХрд░ рдоें 150 рдЧ्рд░ाрдо рдмрд░्реЮ рдХा рдЯुрдХреЬा рд▓ें рдПрд╡ं рдЪिрдд्рд░ 1.6 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЙрд╕рдоें рдк्рд░рдпोрдЧрд╢ाрд▓ा рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдерд░्рдоाрдоीрдЯрд░ рдХो рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд▓рдЯрдХा рджें рдХि рдерд░्рдоाрдоीрдЯрд░ рдХा рдмрд▓्рдм рдмрд░्реЮ рдХो рдЫू рд░рд╣ा рд╣ो।

рдзीрдоी рдЖँрдЪ рдкрд░ рдмीрдХрд░ рдХो рдЧрд░्рдо рдХрд░рдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░ें।

рдЬрдм рдмрд░्реЮ рдкिрдШрд▓рдиे рд▓рдЧे, рддो рддाрдкрдоाрди рдиोрдЯ рдХрд░ рд▓ें।

рдЬрдм рд╕ंрдкूрд░्рдг рдмрд░्реЮ рдЬрд▓ рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рдЬाрдП, рддो рдкुрдиः рддाрдкрдоाрди рдиोрдЯ рдХрд░ें।

рдаोрд╕ рд╕े рдж्рд░рд╡ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдоें рдк्рд░ेрдХ्рд╖рдг рдХो рдиोрдЯ рдХрд░ें।

рдЕрдм рдмीрдХрд░ рдоें рдПрдХ рдХाँрдЪ рдХी рдЫреЬ рдбाрд▓ें рдФрд░ рд╣िрд▓ाрддे рд╣ुрдП рдЧрд░्рдо рдХрд░ें, рдЬрдм рддрдХ рдЬрд▓ рдЙрдмрд▓рдиे рди рд▓рдЧे।

рдерд░्рдоाрдоीрдЯрд░ рдХी рдоाрдк рдкрд░ рдмрд░ाрдмрд░ рдиреЫрд░ рд░рдЦे рд░рд╣ें, рдЬрдм рддрдХ рдХि рдЕрдзिрдХрддрд░ рдЬрд▓рд╡ाрд╖्рдк рди рдмрди рдЬाрдП।

рдЬрд▓ рдХे рдж्рд░рд╡ рдЕрд╡рд╕्рдеा рд╕े рдЧैрд╕ीрдп рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдоें рдк्рд░ेрдХ्рд╖рдг рдХो рдиोрдЯ рдХрд░ें।

рдаोрд╕ рдХे рддाрдкрдоाрди рдХो рдмреЭाрдиे рдкрд░ рдЙрд╕рдХे рдХрдгों рдХी рдЧрддिрдЬ рдКрд░्рдЬा рдмреЭ рдЬाрддी рд╣ै। рдЧрддिрдЬ рдКрд░्рдЬा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдХрдг рдЕрдзिрдХ рддेреЫी рд╕े рдХंрдкрди рдХрд░рдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं। рдКрд╖्рдоा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рджрдд्рдд рдХी рдЧрдИ рдКрд░्рдЬा рдХрдгों рдХे рдмीрдЪ рдХे рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдмрд▓ рдХो рдкाрд░ рдХрд░ рд▓ेрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рдХрдг рдЕрдкрдиे рдиिрдпрдд рд╕्рдеाрди рдХो рдЫोреЬрдХрд░ рдЕрдзिрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ोрдХрд░ рдЧрддि рдХрд░рдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं। рдПрдХ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдПेрд╕ी рдЖрддी рд╣ै, рдЬрдм рдаोрд╕ рдкिрдШрд▓рдХрд░ рдж्рд░рд╡ рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдЬिрд╕ рди्рдпूрдирддрдо рддाрдкрдоाрди рдкрд░ рдаोрд╕ рдкिрдШрд▓рдХрд░ рдж्рд░рд╡ рдмрди рдЬाрддा рд╣ै, рд╡рд╣ рдЗрд╕рдХा рдЧрд▓рдиांрдХ рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै।

рдЪिрдд्рд░ 1.6: (a) рдмрд░्реЮ рдХा рдЬрд▓ рдмрджрд▓рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा, (b) рдЬрд▓ рд╕े рдЬрд▓рд╡ाрд╖्рдк рдоें рдмрджрд▓рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा
рдХिрд╕ी рдаोрд╕ рдХा рдЧрд▓рдиांрдХ рдЙрд╕рдХे рдХрдгों рдХे рдмीрдЪ рдХे рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдмрд▓ рдХे рд╕ाрдорд░्рде्рдп рдХो рджрд░्рд╢ाрддा рд╣ै।
рдмрд░्реЮ рдХा рдЧрд▓рдиांрдХ 273.15 K* рд╣ै। рдЧрд▓рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдпाрдиी рдаोрд╕ рд╕े рдж्рд░рд╡ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХो рд╕ंрдЧрд▓рди рднी рдХрд╣рддे рд╣ैं। 

*рдиोрдЯ ः рддाрдкрдоाрди рдХी рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп (SI) рдоाрдд्рд░рдХ рдХेрд▓्рд╡िрди (K) рд╣ै, 0 °C = 273.15 K рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕ुрд╡िрдзा рдХे рд▓िрдП рд╣рдо рджрд╢рдорд▓рд╡ рдХा рдкूрд░्рдгांрдХ рдмрдиाрдХрд░ 00 C = 273 K рд╣ी рдоाрдирддे рд╣ैं। рддाрдкрдоाрди рдХी рдоाрдк рдХेрд▓्рд╡िрди рд╕े рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рдоें рдмрджрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рджिрдП рд╣ुрдП рддाрдкрдоाрди рд╕े 273 рдШрдЯाрдиा рдЪाрд╣िрдП рдФрд░ рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рд╕े рдХेрд▓्рд╡िрди рдоें рдмрджрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рджिрдП рд╣ुрдП рддाрдкрдоाрди рдоें 273 рдЬोреЬ рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП।

рдХिрд╕ी рдаोрд╕ рдХे рдЧрд▓рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рддाрдкрдоाрди рд╕рдоाрди рд░рд╣рддा рд╣ै, рдПेрд╕े рдоें рдКрд╖्рдоीрдп рдКрд░्рдЬा рдХрд╣ाँ рдЬाрддी рд╣ै?

рдЧрд▓рдиे рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рджौрд░ाрди рдЖрдкрдиे рдз्рдпाрди рджिрдпा рд╣ोрдЧा рдХि рдЧрд▓рдиांрдХ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХे рдмाрдж, рдЬрдм рддрдХ рд╕ंрдкूрд░्рдг рдмрд░्реЮ рдкिрдШрд▓ рдирд╣ीं рдЬाрддी, рддाрдкрдоाрди рдирд╣ीं рдмрджрд▓рддा рд╣ै। рдмीрдХрд░ рдХो рдКрд╖्рдоा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рднी рдПेрд╕ा рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै। рдХрдгों рдХे рдкाрд░рд╕्рдкрд░िрдХ рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдмрд▓ рдХो рд╡рд╢ीрднूрдд рдХрд░рдХे рдкрджाрд░्рде рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдХो рдмрджрд▓рдиे рдоें рдЗрд╕ рдКрд╖्рдоा рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЪूँрдХि рддाрдкрдоाрди рдоें рдмिрдиा рдХिрд╕ी рддрд░рд╣ рдХी рд╡ृрдж्рдзि рджрд░्рд╢ाрдП рдЗрд╕ рдКрд╖्рдоीрдп рдКрд░्рдЬा рдХो рдмрд░्рдк़╬╖ рдЕрд╡рд╢ोрд╖िрдд рдХрд░ рд▓ेрддी рд╣ै, рдпрд╣ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдпрд╣ рдмीрдХрд░ рдоें рд▓ी рдЧрдИ рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдоें рдЫुрдкी рд░рд╣рддी рд╣ै, рдЬिрд╕े рдЧुुрдк्рдд рдКрд╖्рдоा рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдпрд╣ाँ рдЧुрдк्рдд рдХा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рдЫुрдкी рд╣ुрдИ рд╕े рд╣ै। рд╡ाрдпुрдоंрдбрд▓ीрдп рджाрдм рдкрд░ 1 kg рдаोрд╕ рдХो рдЙрд╕рдХे рдЧрд▓рдиांрдХ рдкрд░ рдж्рд░рд╡ рдоें рдмрджрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдЬिрддрдиी рдКрд╖्рдоीрдп рдКрд░्рдЬा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै, рдЙрд╕े рд╕ंрдЧрд▓рди рдХी рдк्рд░рд╕ुрдк्рдд рдКрд╖्рдоा рдХрд╣рддे рд╣ैं, рдЕрд░्рдеाрдд् 0 0C (273 K) рдкрд░ рдЬрд▓ рдХे рдХрдгों рдХी рдКрд░्рдЬा рдЙрд╕ी рддाрдкрдоाрди рдкрд░ рдмрд░्реЮ рдХे рдХрдгों рдХी рдКрд░्рдЬा рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддी рд╣ै।

рдЬрдм рд╣рдо рдЬрд▓ рдоें рдКрд╖्рдоीрдп рдКрд░्рдЬा рджेрддे рд╣ैं, рддो рдХрдг рдЕрдзिрдХ рддेреЫी рд╕े рдЧрддि рдХрд░рддे рд╣ैं। рдПрдХ рдиिрд╢्рдЪिрдд рддाрдкрдоाрди рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░ рдХрдгों рдоें рдЗрддрдиी рдКрд░्рдЬा рдЖ рдЬाрддी рд╣ै рдХि рд╡े рдкрд░рд╕्рдкрд░ рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдмрд▓ рдХो рддोреЬрдХрд░ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рддाрдкрдоाрди рдкрд░ рдж्рд░рд╡ рдЧैрд╕ рдоें рдмрджрд▓рдиा рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рд╡ाрдпुрдоंрдбрд▓ीрдп рджाрдм рдкрд░ рд╡рд╣ рддाрдкрдоाрди рдЬिрд╕ рдкрд░ рдж्рд░рд╡ рдЙрдмрд▓рдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै, рдЙрд╕े рдЗрд╕рдХा рдХ्рд╡рдердиांрдХ рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдХ्рд╡рдердиांрдХ рд╕рдорд╖्рдЯि рдЧुрдг рд╣ै। рдж्рд░рд╡ рдХे рд╕рднी рдХрдгों рдХो рдЗрддрдиी рдКрд░्рдЬा рдоिрд▓ рдЬाрддी рд╣ै рдХि рд╡े рд╡ाрд╖्рдк рдоें рдмрджрд▓ рдЬाрддे рд╣ैं।

рдЬрд▓ рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рддाрдкрдоाрди 373 K (100 0C = 273 + 100 = 373 K)

рдХ्рдпा рдЖрдк рд╡ाрд╖्рдкीрдХрд░рдг рдХी рдЧुрдк्рдд рдКрд╖्рдоा рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं? рдЗрд╕े рдЙрд╕ी рддрд░рд╣ рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХीрдЬिрдП, рдЬैрд╕े рд╣рдордиे рд╕ंрдЧрд▓рди рдХी рдк्рд░рд╕ुрдк्рдд рдКрд╖्рдоा рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ै। 373 K (100 0C) рддाрдкрдоाрди рдкрд░ рднाрдк рдЕрд░्рдеाрдд рд╡ाрд╖्рдк рдХे рдХрдгों рдоें рдЙрд╕ी рддाрдкрдоाрди рдкрд░ рдкाрдиी рдХे рдХрдгों рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдЕрдзिрдХ рдКрд░्рдЬा рд╣ोрддी рд╣ै। рдПेрд╕ा рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рднाрдк рдХे рдХрдгों рдиे рд╡ाрд╖्рдкीрдХрд░рдг рдХी рдЧुрдк्рдд рдКрд╖्рдоा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдКрд╖्рдоा рдЕрд╡рд╢ोрд╖िрдд рдХрд░ рд▓ी рд╣ै।



рдЕрддः рд╣рдо рдпрд╣ рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рддाрдкрдоाрди рдмрджрд▓рдХрд░ рд╣рдо рдкрджाрд░्рде рдХो рдПрдХ рдЕрд╡рд╕्рдеा рд╕े рджूрд╕рд░ी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдмрджрд▓ рд╕рдХрддे рд╣ैं।

рд╣рдордиे рд╕ीрдЦा рдХि рдЧрд░्рдо рдХрд░рдиे рдкрд░ рдкрджाрд░्рде рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдмрджрд▓ рдЬाрддी рд╣ै। рдЧрд░्рдо рд╣ोрдиे рдкрд░ рдпे рдаोрд╕ рд╕े рдж्рд░рд╡ рдФрд░ рдж्рд░рд╡ рд╕े рдЧैрд╕ рдмрди рдЬाрддे рд╣ैं। рд▓ेрдХिрди рдХुрдЫ рдПेрд╕े рдкрджाрд░्рде рд╣ैं, рдЬो рдж्рд░рд╡ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ुрдП рдмिрдиा, рдаोрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा рд╕े рд╕ीрдзे рдЧैрд╕ рдоें рдФрд░ рд╡ाрдкрд╕ рдаोрд╕ рдоें рдмрджрд▓ рдЬाрддे рд╣ैं।

рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк 1.13

рдеोреЬा рд╕ा рдХрдкूрд░ рдпा рдЕрдоोрдиिрдпрдо рдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдб рд▓ें рдФрд░ рдЗрд╕े рдЪूрд░्рдг рдХрд░рдХे рдЪीрдиी рдХी рдк्рдпाрд▓ी (China dish) рдоें рдбाрд▓ рджें।

рдПрдХ рдХीрдк рдХो рдЙрд▓्рдЯा рдХрд░рдХे рдЗрд╕ рдк्рдпाрд▓ी рдХे рдКрдкрд░ рд░рдЦ рджें।

рдЗрд╕ рдХीрдк рдХे рдПрдХ рд╕िрд░े рдкрд░ рд░ुрдИ рдХा рдПрдХ рдЯुрдХреЬा рд░рдЦ рджें, рдЬैрд╕ा рдЪिрдд्рд░ 1.7 рдоें рджрд░्рд╢ाрдпा рдЧрдпा рд╣ै।


рдЪिрдд्рд░ 1.7: рдЕрдоोрдиिрдпрдо рдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдб рдХा рдКрд░्рдз्рд╡рдкाрддрди



рдЕрдм рдзीрд░े-рдзीрд░े рдЧрд░्рдо рдХрд░ें рдФрд░ рдз्рдпाрди рд╕े рджेрдЦें।

рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдиिрдХाрд▓ рд╕рдХрддे рд╣ैं?

рдж्рд░рд╡ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ुрдП рдмिрдиा рдаोрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा рд╕े рд╕ीрдзे рдЧैрд╕ рдоें рдмрджрд▓рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рдКрд░्рдз्рд╡рдкाрддрди рдХрд╣рддे рд╣ैं рдФрд░ рдЧैрд╕ рд╕े рд╕ीрдзे рдаोрд╕ рдмрдирдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рдиिрдХ्рд╖ेрдкрдг рдХрд╣рддे рд╣ैं।

 рджाрдм-рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХा рдк्рд░рднाрд╡

рд╣рдо рдЬाрдирддे рд╣ैं рдХि рдШрдЯрдХ рдХрдгों рдХे рдмीрдЪ рдХी рджूрд░ी рдоें рдЕंрддрд░ рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдкрджाрд░्рдеों рдХी рд╡िрднिрди्рди рдЕрд╡рд╕्рдеाрдУं рдоें рдЕंрддрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдХिрд╕ी рд╕िрд▓िंрдбрд░ рдоें рднрд░ी рдЧैрд╕ рдкрд░ рджाрдм рд▓рдЧाрдиे рдПрд╡ं рд╕ंрдкीрдбрди рдХрд░рдиे рдкрд░ рдХ्рдпा рд╣ोрдЧा? рдХ्рдпा рдЗрд╕рдХे рдХрдгों рдХे рдмीрдЪ рдХी рджूрд░ी рдХрдо рд╣ो рдЬाрдПрдЧी? рдХ्рдпा рдЖрдкрдХो рд▓рдЧрддा рд╣ै рдХि рджाрдм рдмреЭाрдиे рдпा рдШрдЯाрдиे рд╕े рдкрджाрд░्рде рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै?



рдХ्рдпा рдЖрдкрдиे рдаोрд╕ CO2 рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕ुрдиा рд╣ै? рдЗрд╕े рдЙрдЪ्рдЪ рджाрдм рдкрд░ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬрдм рд╡ाрдпुрдоंрдбрд▓ीрдп рджाрдм рдХा рдоाрдк 1 рдПेрдЯрдоॉрд╕्реЮीрдпрд░ (atm)* рд╣ो, рддो рдаोрд╕ CO2 рдж्рд░рд╡ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЖрдП рдмिрдиा рд╕ीрдзे рдЧैрд╕ рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рдаोрд╕ рдХाрд░्рдмрди рдбाрдЗрдЕॉрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдХो рд╢ुрд╖्рдХ рдмрд░्реЮ (dry ice) рдХрд╣рддे рд╣ैं।

рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╕े рд╣рдо рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдкрджाрд░्рде рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеाрдПँ, рдпाрдиी рдаोрд╕, рдж्рд░рд╡ рдФрд░ рдЧैрд╕, рджाрдм рдФрд░ рддाрдкрдоाрди рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рддрдп рд╣ोрддी рд╣ैं।
 


0 Comments:

Post a Comment