Pages

Thursday, December 24, 2020

рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдПрд╡ं рд╕рдорди्рд╡рдп// Control and Coordination // Science Class-10

 рд╕рднी рдЬीрд╡ рдЕрдкрдиे рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдХे рдк्рд░рддि рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рджिрдЦाрддे рд╣ैं рдФрд░ рд╕рдХ्рд░िрдп рд░рд╣рддे рд╣ैं। рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдЬिрдирдХे рдк्рд░рддि рдЬीрд╡ рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рджिрдЦाрддे рд╣ैं рдЙрдж्рджीрдкрдХ рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं। рдЙрдж्рджीрдкрдХों рдХे рдк्рд░рддि рдЬीрд╡ों рдХी рдЕрдиुрдХ्рд░िрдпा рдк्рд░ाрдпः рдЙрдирдХे рд╢рд░ीрд░ рдЕंрдЧ рдХी рдЧрддि рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ोрддी рд╣ै। 

рдЙрдж्рджीрдкрдХों рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдиुрдХ्рд░िрдпा рдЬीрд╡ों рдХा рдПрдХ рдЕрднिрд▓ाрдХ्рд╖рдгिрдХ рдЧुрдг рд╣ै। рдЬंрддु рдЕрдиेрдХ рддрд░ीрдХों рд╕े рдЙрдж्рджीрдкрдХों рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдиुрдХ्рд░िрдпा рджिрдЦाрддे рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рдЗрдирдоें рдПрдХ рддांрдд्рд░िрдХ рддंрдд्рд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдкрд░ंрддु рдкौрдзों рдоें рдпрд╣ рд╕ीрдоिрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдкौрдзों рдоें рдХोрдИ рддांрдд्рд░िрдХ рддंрдд्рд░ рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। 


рдЙрдж्рджीрдкрдХों рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдЪिрдд рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрд╕ी рдЬीрд╡ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдЕंрдЧों рдХा рд╕ुрд╕ंрдЧрдаिрдд рдвंрдЧ рд╕े рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиा рд╕рдорди्рд╡рдпрди рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। 


рдкौрдзों рдоें рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдПрд╡ं рд╕рдорди्рд╡рдп ( Control and Coordination in Plants)


рдкौрдзे рдЙрдж्рджीрдкрдХों рдЬैрд╕े рдк्рд░рдХाрд╢, рдЧुрд░ुрдд्рд╡, рд░рд╕ाрдпрди, рдЬрд▓ рдЖрджि рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдиुрдХ्рд░िрдпा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдкौрдзे рд╣ॉрд░्рдоोрди рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрди рдЙрдж्рджीрдкрдХों рдХे рдк्рд░рддि рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХो рд╕рдорди्рд╡िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдкौрдзें рдмреЭрддे рд╣ुрдП рдмрд╣ुрдд рдзीрд░े рдзीрд░े рд╡िрднिрди्рди рдЙрдж्рджीрдкрдХों рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдиुрдХ्рд░िрдпा рдХрд░рддे рд╣ैं। 



рдкाрджрдк рд╣ोрд░्рдоोрди-

        рдкौрдзों рдоें рдЪाрд░ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдкाрджрдк рд╣ोрд░्рдоोрди рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬो рдкौрдзों рдоें рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдФрд░ рд╕рдорди्рд╡рдп рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпे рдиिрдо्рдиिрд▓िрдЦिрдд рд╣ैं--


1- рдСрдХ्рд╕िрди (Auxins) - рдпрд╣ рд╡ृрдж्рдзि рд╣ोрд░्рдоोрди рд╣ै। рдЬो рдкौрдзों рдХे рд╡ृрдж्рдзि рд╡ाрд▓े рднाрдЧों рдоें рдмрд╣ुрддाрдпрдд рд╕े рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рд╕े рдХोрд╢िрдХा рд╡िрд╡рд░्рдзрди рдПрд╡ं рд╡िрднेрджрди рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।


2- рдЬिрдмрд░ेрд▓िрди (Gibberellin) - рдпрд╣ рднी рдПрдХ рд╡ृрдж्рдзि рд╣ॉрд░्рдоोрди рд╣ै, рдЬो рдСрдХ्рд╕िрди рдХि рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдоें рдХोрд╢िрдХा рд╡ृрдж्рдзि рдФрд░ рд╡िрднेрджрди рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХрд░рддा рд╣ै।


3- рд╕ाрдЗрдЯोрдХाрдИрдиिрди (Cytokinin) - рдпрд╣ рдлрд▓ рд╡ृрдж्рдзि рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рдФрд░ рдХрд▓िрдпों рдХे рд╡ृрдж्рдзि рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ै।


4- рдПрдм्рд╕िрд╕िрдХ рдЕрдо्рд▓ ( Abscisic Acid) - рдпрд╣ рдПрдХ рд╕ंрджрдордХ рд╣ॉрд░्рдоोрди рд╣ै рдЬो рдкौрдзों рдХी рд╡ृрдж्рдзि рдХो рд░ोрдХрддा рд╣ै। 




рдкाрджрдк рдЧрддिрдпाँ


       рдкौрдзे рдЬреЬों рдХे рд╕рд╣ाрд░े рднूрдоि рд╕े рдЬुреЬे рд░рд╣рддे рд╣ैं рдЗрд╕рд▓िрдП рд╡े рдПрдХ рд╕्рдеाрди рд╕े рджूрд╕рд░े рд╕्рдеाрди рдХो рдЪрд▓ рдлिрд░ рдирд╣ीं рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдлिрд░ рднी рд╡े рдмाрд╣рд░ी рдЙрдж्рджीрдкрдХों рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрдХрд░ рдХुрдЫ рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рдЧрддिрдпाँ рджिрдЦाрддे рд╣ैं। рдЬो рдЕрдиुрд╡рд░्рддрди рдУрд░ рдЕрдиुрдХुрдЮ्рдЪрди рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╣ोрддी рд╣ैं। рдХुрдЫ рдЧрддिрдпाँ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╣ैं--


1- рдк्рд░рдХाрд╢ाрдиुрд╡рд░्рддрди - рдк्рд░рдХाрд╢ рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рд╕े рдЕрдиुрдХ्рд░िрдпा рд╕्рд╡рд░ूрдк рдкौрдзे рдХे рдХिрд╕ी рднाрдЧ рдХी рдЧрддि рдк्рд░рдХाрд╢ाрдиुрд╡рд░्рддрди рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै। 


2- рдЧुрд░ुрдд्рд╡ाрдиुрд╡рд░्рддрди - рдЧुрд░ुрдд्рд╡ рдХी рдЕрдиुрдХ्рд░िрдпा рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдкौрдзे рдХे рдХिрд╕ी рднाрдЧ рдХी рдЧрддि рдЧुрд░ुрдд्рд╡ाрдиुрд╡рд░्рддрди рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै।


3- рд░рд╕ाрдпाрдиुрд╡рд░्рддрди - рдХिрд╕ी рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдЙрдж्рджीрдкрдХ рдХी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдоें рдкौрдзे рдж्рд╡ाрд░ा рдХी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рдЕрдиुрдХ्рд░िрдпा рд░рд╕ाрдпाрдиुрд╡рд░्рддрди рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै।


4- рдЬрд▓ाрдиुрд╡рд░्рддрди - рдЬрд▓ рдХी рдЕрдиुрдХ्рд░िрдпा рдоें рдкोрдзे рдХी рдЧрддि рдЬрд▓ाрдиुрд╡рд░्рддрди рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै। 


5- рд╕्рдкрд░्рд╢ाрдиुрд╡рд░्рддрди - рдХिрд╕ी рд╡рд╕्рддु рдХे рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдиुрдХ्рд░िрдпा рдоें рдкौрдзे рдХे рдХिрд╕ी рднाрдЧ рдоें рдЧрддि рд╕्рдкрд░्рд╢ाрдиुрд╡рд░्рддрди рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै। 


6 - рд╕्рдкрд░्рд╢ाрдиुрдХुंрдЪрди - рдХिрд╕ी рд╡рд╕्рддु рдХे рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдиुрдХ्рд░िрдпा рдоें рдкौрдзे рдХे рдХिрд╕ी рднाрдЧ рдпा рдЕंрдЧ рдХी рдЧрддि рд╕्рдкрд░्рд╢ाрдиुрдХुंрдЪрди рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै। рдЬैрд╕े рдЫूрдИ рдоुрдИ рдХे рдкौрдзे рдХी рдкрдд्рддिрдпों рдХो рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЙрд╕рдХी рдкрдд्рддिрдпां рдоुрд░рдЭा рдЬाрддी рд╣ैं। 


7 - рдк्рд░рдХाрд╢ाрдиुрдХुंрдЪрди - рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЕрдиुрдХ्рд░िрдпा рдоें рдкोрдзे рдХा рдХोрдИ рднाрдЧ рдк्рд░рдХाрд╢ рдХे рдк्рд░рддि рдЧрддि рдХрд░рддा рд╣ै। рдЬैрд╕े рдлूрд▓ों рдХी рдкंрдЦुреЬिрдпों рдХा рдЦिрд▓рдиा рдФрд░ рдоुрд░рдЭाрдиा। 






Wednesday, December 23, 2020

рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдЕрдиुрджाрди рдЖрдпोрдЧ


рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдЕрдиुрджाрди рдЖрдпोрдЧ (рднाрд░рдд)



рднाрд░рдд рдХा рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдЕрдиुрджाрди рдЖрдпोрдЧ (University Grants Commission, UGC) рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рдПрдХ рдЖрдпोрдЧ рд╣ै рдЬो рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХो рдоाрди्рдпрддा рджेрддा рд╣ै। рдпрд╣ी рдЖрдпोрдЧ рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдоाрди्рдпрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдПрд╡ं рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХो рдЕрдиुрджाрди рднी рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдпाрд▓рдп рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी рдоें рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рдЫः рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдкुрдгे, рднोрдкाрд▓, рдХोрд▓рдХाрддा, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж, рдЧुрд╡ाрд╣ाрдЯी рдПрд╡ं рдмंрдЧрд▓ुрд░ु рдоें рд╣ैं।


рдпрд╣ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдпोрдЧ्рдпрддा рдкрд░ीрдХ्рд╖ा (National Eligibility Test / NET) рдХा рднी рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░рддा рд╣ै рдЬिрд╕े рдЙрдд्рддीрд░्рдг рдХрд░рдиे рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдПрд╡ं рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рдЕрдз्рдпाрдкрдХों рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рд╣ोрддी рд╣ै। рдпे рдиेрдЯ рдпोрдЧ्рдпрддा рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рд╢िрдХ्рд╖ा рдоें рд╕्рдиाрддрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдПрдо.рдлिрд▓ рдЙрдд्рддीрд░्рдг рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдпे рд╡ рд╕्рдиाрддрдХोрдд्рддрд░ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдкीрдПрдЪ.рдбी рдЙрдд्рддीрд░्рдг рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдпे рдЬूрди реирежрежрем рд╕े рдЫूрдЯ рд╣ै।



рдЗрддिрд╣ाрд╕

рднाрд░рдд рдоें рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХाрдлी рдкुрд░ाрдиा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдоूрд▓ рдоें 19рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рд╣ै, рдЬрдм рд╡ाрдЗрд╕рд░ॉрдп рд▓ॉрд░्рдб рдоैрдХाрд▓े рдиे рдЕрдкрдиी рд╕िрдлाрд░िрд╢ें рд░рдЦी рдеीं। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдмीрд╕рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें рд╕рди् 1925 рдоें рдЗंрдЯрд░ рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рдмोрд░्рдб рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЧрдИ рдеी рдЬिрд╕рдХा рдмाрдж рдоें рдиाрдо рднाрд░рддीрдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕ंрдШ (рдПрд╕ोрд╕िрдПрд╢рди рдСрдл рдЗंрдбिрдпрди рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯीрдЬ) рдкрдб़ा। рдЗрд╕ рд╕ंрд╕्рдеा рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд╕рднी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХे рдмीрдЪ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдФрд░ рд╕ंрдмंрдзिрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕ूрдЪрдиा рдХा рдЖрджाрди-рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рдЬाрдиे рд▓рдЧा рдеा। рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЙрдкрд░ांрдд 1948 рдоें рдбॉ॰ рд╕рд░्рд╡рдкрд▓्рд▓ी рд░ाрдзाрдХृрд╖्рдгрди рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдоें рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рдПрдЬुрдХेрд╢рди рдХрдоीрд╢рди рдХी рдиींрд╡ рд░рдЦी рдЧрдИ। рдЗрд╕рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рджेрд╢ рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдФрд░ рдЙрдирдоें рд╕ुрдзाрд░ рдкрд░ рдХाрдо рдХिрдП рдЬाрдиे рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдЗрд╕ рдЖрдпोрдЧ рдиे рд╕рд▓ाрд╣ рджी рдХि рдЖрдЬाрджी рдкूрд░्рд╡ рдХे рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рдЧ्рд░ांрдЯ्рд╕ рдХрдоिрдЯी рдХो рдлिрд░ рд╕े рдЧрдаिрдд рдХिрдпा рдЬाрдП। рдЙрд╕рдХा рдПрдХ рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рд╣ो рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ी рджेрд╢ рдХे рдмрдб़े рд╢िрдХ्рд╖ाрд╡िрджों рдХो рднी рдЗрд╕ рд╕рдоिрддि рдХे рд╕ाрде рдЬोрдб़ा рдЬाрдП।



рд╕рди् 1952 рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдиिрд░्рдгрдп рд▓िрдпा рдХि рдХेंрдж्рд░ीрдп рдФрд░ рдЕрди्рдп рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕ंрд╕्рдеाрдиों рдХो рджी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рд╡िрдд्рддीрдп рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХे рдоाрдорд▓ों рдХो рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рдЧ्рд░ांрдЯ्рд╕ рдХрдоीрд╢рди рдХे рдЕрдзीрди рд▓ाрдпा рдЬाрдПрдЧा। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ 28 рджिрд╕ंрдмрд░ 1953 рдХो рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ी рдоौрд▓ाрдиा рдЕрдмुрд▓ рдХрд▓ाрдо рдЖрдЬाрдж рдиे рдФрдкрдЪाрд░िрдХ рддौрд░ рдкрд░ рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рдЧ्рд░ांрдЯ्рд╕ рдХрдоीрд╢рди рдХी рдиींрд╡ рд░рдЦी рдеी। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рд╣ाрд▓ांрдХि 1956 рдоें рдЬाрдХрд░ рд╣ी рдпूрдЬीрд╕ी рдХो рд╕ंрд╕рдж рдоें рдкाрд░िрдд рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рд╡िрдзेрдпрдХ рдХे рдмाрдж рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдЕрдзीрди рд▓ाрдпा рдЧрдпा। рдФрд░ рддрднी рдФрдкрдЪाрд░िрдХ рддौрд░ рдкрд░ рдЗрд╕े рд╕्рдеाрдкिрдд рдоाрдиा рдЧрдпा। рднाрд░рдд рднрд░ рдоें рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЕрдкрдиे рдХाрд░्рдпो рдХो рд╕ुрдЪाрд░ू рд░ूрдк рд╕े рдЖрд░ंрдн рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдпूрдЬीрд╕ी рдиे рдХрдИ рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рдЕрдкрдиे рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдЦोрд▓े। рд╡िрдХेंрдж्рд░ीрдХрд░рдг рдХी рдЗрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рдпूрдЬीрд╕ी рдиे рджेрд╢ рдоें рдЫрд╣ рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рдЕрдкрдиे рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдЦोрд▓े।


рдкрд░िрд╖рджें

рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рд╣ेрддु рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рдд्рдпाрдпрди рдХाрд░्рдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдЕрдиुрджाрдп рдЖрдпोрдЧ рдХे рдиिрдо्рди 15 рд╕ंрд╕्рдеाрдиों рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।.


рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рддीрдп рддрдХрдиीрдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрд░िрд╖рдж (AICTE)

рднाрд░рддीрдп рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдкрд░िрд╖рдж (MCI)

рднाрд░рддीрдп рдХृрд╖ि рдЕрдиुрд╕ंрдзाрди рдкрд░िрд╖рдж (ICAR)

рджूрд░рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрд░िрд╖рдж (DEC)

рднाрд░рддीрдп рдмाрд░ рдкрд░िрд╖рдж (BCI)

рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖рдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрд░िрд╖рдж (NCTE)

рднाрд░рддीрдп рдкुрдирд░्рд╡ाрд╕ рдкрд░िрд╖рдж (RCI)

рднाрд░рддीрдп рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдкрд░िрд╖рдж (MCI)

рднाрд░рддीрдп рдлाрд░्рдоेрд╕ी рдкрд░िрд╖рдж (PCI)

рднाрд░рддीрдп рдирд░्рд╕िंрдЧ рдкрд░िрд╖рдж (INC)

рднाрд░рддीрдп рджंрддрдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдкрд░िрд╖рдж (DCI)

рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╣ोрдо्рдпोрдкैрдеी рдкрд░िрд╖рдж (CCH)

рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рднाрд░рддीрдп рдФрд╖рдзि рдкрд░िрд╖рдж (CCIM)

рдкुрдирд░्рд╡ाрд╕ рдкрд░िрд╖рдж

рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╕ंрд╕्рдеा рдкрд░िрд╖рдж

рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рд░ाрдЬ्рдп рдкрд░िрд╖рдж

рднрд╡िрд╖्рдп

2009 рдоें рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рдоाрдирд╡ рд╕ंрд╕ाрдзрди рд╡िрдХाрд╕ рдорди्рдд्рд░ी рдиे рдПрдХ рдпोрдЬрдиा рд╕ाрдордиे рд░рдЦी рдеी рдЬिрд╕рдоें рд╡िрд╢्‍рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдЕрдиुрджाрди рдЖрдпोрдЧ рдФрд░ рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рддीрдп рддрдХрдиीрдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрд░िрд╖рдж рдХो рдмрди्рдж рдХрд░рдХे рдЙрдирдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЕрдзिрдХ рд╢рдХ्рддिрд╕рдо्рдкрди्рди рдк्рд░ाрдзिрдХрд░рдг рдмрдиाрдпे рдЬाрдиे рдХी рдмाрдд рдХрд╣ी рдЧрдпी рдеी।

рдоाрд░्рдЪ 2015 рдоें рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рдоाрдирд╡ рд╕ंрд╕ाрдзрди рд╡िрдХाрд╕ рдорди्рдд्рд░ी рд╢्рд░ीрдорддी рд╕्рдоृрддि рдЗрд░ाрдиी рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдпुрдХ्рдд рдПрдХ рд╕рдоिрддि рдиे рдХрд╣ा рд╣ै рдХि рдпूрдЬीрд╕ी рдЕрдкрдиे рдордХрд╕рдж рдоें рдЕрд╕рдлрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕े рднंрдЧ рдХрд░ рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП।

рджेрд╢ рдХे рд╢िрдХ्рд╖ा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдмрдб़े рд╕ुрдзाрд░ рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдХेंрдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рд╡िрд╢्‍рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдЕрдиुрджाрди рдЖрдпोрдЧ (UGC) рдФрд░ рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рддीрдп рддрдХрдиीрдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрд░िрд╖рдж (AICTE) рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рдЙрдирдХी рдЬрдЧрд╣ рдПрдХ рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиिрдпाрдордХ рдмрдиाрдиे рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै। рдЬिрд╕рдХा рдиाрдо рд╣ाрдпрд░ рдПрдЬुрдХेрд╢рди рдПंрдкाрд╡рд░рдоेंрдЯ рд░ेрдЧ्рдпुрд▓ेрд╢рди рдПрдЬेंрд╕ी (HEERA) рд░рдЦा рдЧрдпा рд╣ै। рдиीрддि рдЖрдпोрдЧ рдХे рд╕ीрдИрдУ рдЕрдоिрддाрдн рдХांрдд рдФрд░ рдЙрдЪ्рдЪрддрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕рдЪिрд╡ рдХे.рдХे. рд╢рд░्рдоा рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдХुрдЫ рдЕрди्рдп рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮों рдХी рдПрдХ рд╕рдоिрддि рдЗрд╕рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдХाрдиूрди рдХो рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХाрдо рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। UGC рдФрд░ AICTE рдХी рдЬрдЧрд╣ рдПрдХрд▓ рдиिрдпाрдордХ рд▓ाрдиा рдЕрдм рддрдХ рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рд╕ुрдзाрд░ рд╣ोрдЧा рдФрд░ рдЗрд╕рд╕े рдЕрдзिрдХाрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕े рдЬुрдб़ी рд╕рднी рдХрдоिрдпां рджूрд░ рд╣ो рдЬाрдПंрдЧी рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдРрд╕े рдиिрдпाрдордХीрдп рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рднी рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ोंрдЧे рдЬिрдирдХी рдЕрдм рдЬрд░ूрд░рдд рдирд╣ीं рд╣ै। рдПрдХрд▓ рдиिрдпाрдордХ рд╣ोрдиे рд╕े рдЗрд╕ рд╕ंрд╕्рдеाрдиों рдХे рдмीрдЪ рдХे рдмीрдЪ рддाрд▓рдоेрд▓ рдмेрд╣рддрд░ рд╣ो рд╕рдХेрдЧा।







Monday, December 21, 2020

рдХोрдаाрд░ी рдЖрдпोрдЧ // рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ

 рдХोрдаाрд░ी рдЖрдпोрдЧ


                  рд╕рди् 1964 рдоें рднाрд░рдд рдХी рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдбॉ рджौрд▓рддрд╕िंрд╣ рдХोрдаाрд░ी рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдоें рд╕्рдХूрд▓ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХो рдирдпा рдЖрдХाрд░ рд╡ рдирдпी рджिрд╢ा рджेрдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдПрдХ рдЖрдпोрдЧ рдХा рдЧрдарди рдХिрдпा। рдЗрд╕े рдХोрдаाрд░ी рдЖрдпोрдЧ рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдбॉ рдХोрдаाрд░ी рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдЕрдиुрджाрди рдЖрдпोрдЧ рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдеे। рдЖрдпोрдЧ рдиे рд╕्рдХूрд▓ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдЧрд╣рди рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХी рдЬो рднाрд░рдд рдХे рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдЖрдЬ рднी рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдЧрд╣рди рдЕрдз्рдпрдпрди рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдХोрдаाрд░ी рдЖрдпोрдЧ (1964-66) рдпा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ, рднाрд░рдд рдХा рдРрд╕ा рдкрд╣рд▓ा рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ рдеा рдЬिрд╕рдиे рдЕрдкрдиी рд░िрдкाрд░्рдЯ рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдмрджрд▓ाрд╡ों рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдХुрдЫ рдаोрд╕ рд╕ुрдЭाрд╡ рджिрдП।


рдЖрдпोрдЧ рдиे 29 рдЬूрди 1966 рдХो рдЕрдкрдиी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा।рдЗрд╕рдоें рдХुрд▓ 23 рд╕ंрд╕्рддुрддिрдпाँ рдеीं।



рд╕ुрдЭाрд╡


рд╕рдоाрди рдкाрдардпрдХ्рд░рдо рдХे рдЬрд░िрдП рдмाрд▓рдХ-рдмाрд▓िрдХाрдУं рдХो рд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╡ рдЧрдгिрдд рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рджी рдЬाрдп। рджрд░рдЕрд╕рд▓, рд╕рдоाрди рдкाрдардпрдХ्рд░рдо рдХी рдЕрдиुрд╢ंрд╕ा рдмाрд▓िрдХाрдУं рдХो рд╕рдоाрди рдЕрд╡рд╕рд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ै।


25 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╕्рдХूрд▓ों рдХो ‘рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╕्рдХूрд▓’ рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрдП।


рд╕рднी рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдк्рд░ाрдЗрдорд░ी рдХрдХ्рд╖ाрдУं рдоें рдоाрддृрднाрд╖ा рдоें рд╣ी рд╢िрдХ्рд╖ा рджी рдЬाрдп। рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╕्рддрд░ (рд╕ेрдХेрдг्рдбрд░ी рд▓ेрд╡ेрд▓) рдкрд░ рд╕्рдеाрдиीрдп рднाрд╖ाрдУं рдоें рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди рджिрдпा рдЬाрдп।


1 рд╕े 3 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдкूрд░्рд╡ рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рджी рдЬाрдП


6 рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░े рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╣ी рдкрд╣рд▓ी рдХрдХ्рд╖ा рдоें рдиाрдоांрдХрди рдХिрдпा рдЬाрдП


рдкрд╣рд▓ी рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा 10 рд╡рд░्рд╖ рдХी рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдкूрд░ी рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рд╣ी рд╣ो


рд╡िрд╖рдп рд╡िрднाрдЬрди рдХрдХ्рд╖ा рдиौ рдХे рдмрджрд▓े рдХрдХ्рд╖ा 10 рдХे рдмाрдж рд╣ो


рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдоें 3 рдпा рдЙрд╕рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡рд░्рд╖ рдХा рд╕्рдиाрддрдХ рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рд╣ो рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рд╡िрд╡िрдз рдЕрд╡рдзि рдХे рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рд╣ों


рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╣ोंрдЧे, рдЙрдЪ्рдЪ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдФрд░ рдЙрдЪ्рдЪрддрд░ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп।


рдХॉрдорди рд╕्рдХूрд▓ рд╕िрд╕्рдЯрдо рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЬाрдП рддрдеा рд╕्рдиाрддрдХोрдд्рддрд░ рддрдХ рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдоाрддृрднाрд╖ा рдоें рджी рдЬाрдП


рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡ рд╡्рдпрдпрд╕ाрдпिрдХ рд╕्рдеिрддि рд╕ुрдзाрд░рдиे рдХी рд╕िрдлाрд░िрд╢ рдХी।



рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि (1968)



24 рдЬुрд▓ाрдИ 1968 рдХो рднाрд░рдд рдХी рдк्рд░рдердо рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдШोрд╖िрдд рдХी рдЧрдИ। рдпрд╣ рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рдХोрдаाрд░ी рдЖрдпोрдЧ рдХे рдк्рд░рддिрд╡ेрджрди рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеी। рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рджрдХ्рд╖рддा, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा рдПрд╡ं рд╕рдоाрдЬрд╡ाрджी рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрд░рдиे рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХा рд░ूрдкाрди्рддрд░рдг рдХрд░ 10+2+3 рдкрдж्рдзрддि рдХा рд╡िрдХाрд╕, рд╣िрди्рджी рдХा рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡िрдХाрд╕, рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ों рдХी рд╕рдоाрдирддा рдХा рдк्рд░рдпाрд╕, рд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╡ рддрдХрдиीрдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрд░ рдмрд▓ рддрдеा рдиैрддिрдХ рд╡ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдкрд░ рдЬोрд░ рджिрдпा рдЧрдпा

Sunday, December 20, 2020

рдоुрджाрд▓िрдпрд░ рдЖрдпोрдЧ // рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ

 рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे 23 рд╕िрддрдо्рдмрд░ 1952 рдХो рдбॉ॰ рд▓рдХ्рд╖्рдордгрд╕्рд╡ाрдоी рдоुрджाрд▓िрдпрд░ рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдоें рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी। рдЙрди्рд╣ी рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдЗрд╕े рдоुрджрд▓िрдпрд░ рдЖрдпोрдЧ рдХрд╣ा рдЧрдпा। рдЖрдпोрдЧ рдиे рдкाрда्рдпрдЪрд░्рдпा рдоें рд╡िрд╡िрдзрддा рд▓ाрдиे, рдПрдХ рдордз्рдпрд╡рд░्рддी рд╕्рддрд░ рдЬोрдб़рдиे, рдд्рд░िрд╕्рддрд░ीрдп рд╕्рдиाрддрдХ рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рд╢ुрд░ू рдХрд░рдиे рдЗрдд्рдпाрджि рдХी рд╕िрдлाрд░िрд╢ рдХी।



рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ рдХी рд╕ंрд╕्рддुрддिрдпाँ-

  • (1) 4 рдпा 5 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдк्рд░ाрдЗрдорд░ी рд╢िрдХ्рд╖ा ,
  • (2) рд╕ेрдХрдг्рдбрд░ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рджो рднाрдЧ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • (3) рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда (MCQ) рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг-рдкрдж्рдзрддि рдХो рдЕрдкрдиाрдпा рдЬाрдП।
  • (4) рд╕ंрдЦ्рдпाрдд्рдордХ рдЕंрдХ рджेрдиे рдХे рдмрдЬाрдп рд╕ांрдХेрддिрдХ рдЕंрдХ рджिрдпा рдЬाрдП।
  • (5) рдЙрдЪ्рдЪ рддрдеा рдЙрдЪ्рдЪрддрд░ рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╕्рддрд░ рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдоें рдПрдХ рдоूрд▓ рд╡िрд╖рдп рд░рд╣े рдЬो рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд░рд╣े рдЬैрд╕े—рдЧрдгिрддрд╕ाрдоाрди्рдп рдЬ्рдЮाрдирдХрд▓ाрд╕ंрдЧीрдд рдЖрджि।


  • рдЖрдпोрдЧ рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдХे рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдеे....

  • 1.рднाрд░рдд рдХी рддाрдд्рдХाрд▓िрди рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рд╕्рдеिрддि рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░рдХे рдЙрд╕ рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓рдиा।
  • 2.рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕ंрдЧрдарди рдПрд╡ं рд╡िрд╖рдпрд╡рд╕्рддु।
  • 3.рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХा рдкाрд░рд╕्рдкрд░िрдХ рд╕ंрдмंрдз।
  • 4.рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдк्рд░ाрдердоिрдХ ,рдмेрд╕िрдХ рддрдеा рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें।
  • 5.рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЕрди्рдп рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ।



  • рдкрд░िрдЪрдп


  •                 рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рднाрд░рддीрдпों рдХे рд╣ृрджрдп рдоें рджेрд╢ рдХी рд╢ीрдШ्рд░ рдк्рд░рдЧрддि рдХे рд▓िрдП рдЕрд╕ीрдо рдЙрдд्рд╕ाрд╣ рдеा рджेрд╢ рдХे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рдиेрддाрдУं рдиे рджेрд╢ рдЪрд╣ुрдоुрдЦी рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдмрдб़े-рдмрдб़े рд╕्рд╡рдк्рди рд╕ंрдЬोрдП рд╣ुрдП рдеे рдЕрдм рдЙрди्рд╣ें рд╕ाрдХाрд░ рд░ूрдк рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рдоिрд▓ा  рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рдк्рд░рдЧрддि рдХा рдПрдХ рдоाрдз्рдпрдо рдоाрдиा рдЬाрддा рдеा рдЕрддः рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдеा рдХि рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдкрд░ рдЙрдЪिрдд рдз्рдпाрди рджिрдпा рдЬाрдП  рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдЖрдпोрдЧ рдХी рд╕ंрд╕्рддुрддिрдпों рдЖ рдЪुрдХी рдеी  рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдкрд░  рдк्рд░рдп़рд░िрдд рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХी рдЧрдИ рдеी рдкрд░ंрддु рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдЧрдарди рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕рд▓ाрд╣рдХाрд░ рдмोрд░्рдб  рдиे рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рд╕ुрдЭाрд╡ рджिрдпा рдХि рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдкूрд░्рдг рдЧрдарди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдмोрд░्рдб рдХे рдЗрд╕ рд╕ुрдЭाрд╡ рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рддрдеा 23 рд╕िрддंрдмрд░ 1952 рдХो рдордж्рд░ाрд╕ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХे рдЙрдкрдХुрд▓рдкрддि рдбॉ  рд▓рдХ्рд╖्рдордгрд╕्рд╡ाрдоीрдоुрджाрд▓िрдпрд░ рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдоें рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдХी рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдЗрд╕ рдЖрдпोрдЧ рдХो рдоुрджाрд▓िрдпрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै

  • рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рддрдеा рд╕рдорд╕्рдпाрдПं :-

  • рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдЦेрдж рдХा рд╡िрд╖рдп рд╣ै рдХि рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдХрдИ рджрд╢рдХों рдмाрдж рднी рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рд▓рдЧрднрдЧ рд╡рд╣ी  рдЕрд╕ंрддोрд╖рдЬрдирдХ рд╕्рдеिрддि рд╣ै рдЬो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдоें рдеे рдпрдж्рдпрдкि рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рддुрд░ंрдд рдкрд╢्рдЪाрдд рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рддрдеा рдЗрд╕े рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХी рдЖрдХांрдХ्рд╖ाрдУं рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рдмрдиाрдиे рдХा рд╕ुрдЭाрд╡ рдХे рд▓िрдП рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ, 1952-53 рдХा рдЧрдарди рдХिрдпा рдЧрдпा рдЖрдпोрдЧ рдиे рд╕ुрдзाрд░ рд╕ंрдмंрдзी рдмрд╣ुрдд рд╕ुрдЭाрд╡ рджिрдП рдЙрд╕рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд 1964 рд╕े 1966 рдХे рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ рдиे рднी рд╕ुрдзाрд░ рдХे рдХрдИ рдЙрдкाрдп рдмрддाрдПं 1968 рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдмрдиी рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ 10+2 рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрдж्рдзрддि 1975 рдоें рдЖрд░ंрдн рд╣ुрдИ 1986 рдоें  рдкुрдиः рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╕рднी рдЕंрдЧों рддрдеा рд╕्рддрд░ рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдирдИ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 1986 рдмрдиी рдЬिрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕ंрдкूрд░्рдг рд╢िрдХ्рд╖ा рддрдеा рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдоें рдХाрд░्рдп рдХिрдпा рдЬाрдиा рд╣ै рдЕрд╡рдзी рдПрд╡ं рдвांрдЪे рд╕ंрдмंрдзी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рд╕ंрдмंрдзी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпीрдХрд░рдг рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╡िрдзिрдпों рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рд╕рдоाрдирддा рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдкрд░्рдпрд╡ेрдХ्рд╖рдг рдПрд╡ं рдиिрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдЧुрдгाрдд्рдордХ рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рд╕ाрдоुрджाрдпिрдХ рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдп рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдкाрда рдкुрд╕्рддрдХों рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдк्рд░рдмंрдзрди рддрдеा рдиिрдпोрдЬрди рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рд╡िрдд्рддीрдп рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╕्рдХूрд▓ों рдоें рд╕ुрдзाрд░ рдХे рд▓िрдП рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рд╕्рдХूрд▓ों рдХो рд╕ुрдзाрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡्рдпाрдкी рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдЬिрд╕े рдк्рд░рдЧрддिрдХ рдоुрд▓्рдХ рд╕्рдХूрд▓ों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рд╕े рдмрд▓ рдПрд╡ं рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди рдоिрд▓ेрдЧा рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдЬाрдП рдпрд╣ рд╕्рдХूрд▓ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЧुрдгाрдд्рдордХ рд╕ुрдзाрд░ рдХे рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рдк्рд░ेрд░рдХ рдХी рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдиे рдХी рдЪेрд╖्рдЯा рдХрд░ें рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХ्рд╖рдорддा рдХो рдмрдв़ाрдиे рдХुрд╢рд▓ рдоाрдирд╡ рд╢рдХ्рддि рдХी рдоांрдЧ рддрдеा рдЙрдкрд▓рдм्рдзि рдоें рдЕрд╕ंрддुрд▓рди рдХो рдХрдо рдХрд░рдиे рддрдеा рдмिрдиा рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдЪि рдЕрдерд╡ा рдк्рд░рдпोрдЬрди рдХे рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдоें рд╕ंрд▓рдЧ्рди рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╡िрдХрд▓्рдк рдЬिрддाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпीрдХрд░рдг рдХिрдпा рдЬाрдП рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рд░्рд╡рд╕ाрдзाрд░рдг рдХे рд▓िрдП рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЕрдзिрдХ рд╕ुрд▓рдн рдХрд░рдг рддрдеा рдЦुрд▓ी рдПрд╡ं рд╕рддрдд рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрдж्рдзрддि рдХे рд▓िрдП рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЬाрдП рдЕрднिрдпाрди рдХे рддрд░्рдЬ рдкрд░ рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рднी рдПрдХ рдирдпा рдоिрд╢рди рд╢ुрд░ू рдХिрдП рдЬाрдиे рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдиिрдЬी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХी рд╣िрд╕्рд╕ेрджाрд░ी рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдоें рдиिрдЬी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХी рднाрдЧीрджाрд░ी рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиे рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиा рдХो рдоाрди्рдпрддा рджेрдиी рдЪाрд╣िрдпे рд╕ुрдзाрд░ рдФрд░ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдк्рд░рдгाрд▓ी рдоें рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рддрдд्рдкрд░рддा рдкूрд░्рд╡рдХ рдХрджрдо рдЙрдаाрдП рдЬाрдиे рдЪाрд╣िрдпे рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдЕрд░्рдеाрдд рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддिрдпाँ рдЬрдирдЬाрддिрдпों рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╣ुрдП рдЕрд▓्рдкрд╕ंрдЦ्рдпрдХों рддрдеा рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдПрд╡ं рдоाрдирд╕िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЕрдХ्рд╖рдо рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХी рдкूрд░्рддि рдж्рд╡ाрд░ा рд╡िрд╖рдорддाрдУं рдХा рдиिрд░ाрдХрд░рдг рддрдеा рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╕рдоीрдХрд░рдг рдХिрдпा рдЬाрдП рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рдРрд╕ा рд░ूрдк рджिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдпे рдЬिрд╕рд╕े рдХि рд╡рд╣ рд╕्рдеाрдиीрдп рдоाँрдЧ рдХो рдкूрд░ा рдХрд░ рд╕рдХे рд╕्рдеाрдиीрдп рдЙрдж्рдпोрдЧ рд╡्рдпाрдкाрд░ рдФрд░ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд╕ाрде рд╕ंрдкрд░्рдХ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдП рдЬाрдиे рдЪाрд╣िрдпे рд╢िрдХ्рд╖рдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕ेрд╡ा рдкूрд░्рд╡рдХ рдФрд░ рд╕ेрд╡ा рдХे рджौрд░ाрди рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕्рдеाрдкрдиा рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдФрд░ рд╕ूрдЪрдиा рддрдеा рд╕ंрдЪाрд░ рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдХा рдмेрд╣рддрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ рдмрдв़ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдиिрд╡ेрд╢ рдкрд░ рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рдЬोрдб़ рджिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП рддрдеा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдиैрддिрдХ рдоूрд▓्рдп рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдк्рд░рддिрд╕्рдеाрдкिрдд рдоूрд▓्рдпों рдХे рдкोрд╖рдг рдХे рд▓िрдП рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рд╕ाрдзрди рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП рд╡рд╕्рддु рддрдеा рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХा рдЕрдиुрд╖्рдаाрди рдХिрдпा рдЬाрдП।


  • рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХी рдиीрддि

  • 1.  рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा  рдХो рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдмрдиाрдпा рдЬाрдП рдЬिрд╕рд╕े рдиिрдо्рди рдоाрдз्рдпрдоिрдХ  рд╕्рддрд░ 30% рдФрд░ рдЙрдЪ्рдЪрддрд░ рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ 50% рдЫाрдд्рд░ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд╕рдХें
  • 2. рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдоें рдЕрд╡рд╕рд░ों рдХी рд╕рдоाрдирддा рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा рдЬाрдП рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЗрд╕  рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЕрдзिрдХाрдзिрдХ рдЫाрдд्рд░рд╡ृрдд्рддि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдЬाрдП
  • 3. рд▓рдб़рдХिрдпों рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддिрдпों рдПрд╡ं рдЬрдирдЬाрддिрдпों рдоें рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢ेрд╖ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдоों рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдХिрдпा рдЬाрдП
  • 4.   рдк्рд░рддिрднा рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдЬाрдП
  • 5. рдЕрдЧрд▓े 20 рд╡рд░्рд╖ों рдоें рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХो рдиिрдпрдоिрдд рдХिрдпा рдЬाрдП рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдмाрд▓िрдпों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдпोрдЬрдиाрдПं рдмрдиाрдиे рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╢िрдХ्рд╖рдг рдЕрд╕्рдд्рд░ों рдХो рдКंрдЪा рдЙрдаाрдиे рддрдеा рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдПрд╡ं рдпोрдЧ्рдп рдЫाрдд्рд░ों рдХे рдЪुрдиाрд╡ рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा рдЬाрдП
  • 6. рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЬिрд▓े рдоें рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХे рд▓िрдП рдпोрдЬрдиाрдПं рдмрдиाрдИ рдЬाрдП рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें 10 рд╡рд░्рд╖ों рдХी рдЕрд╡рдзि рдоें рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рдХाрд░्рдп  рдЖ рдЬाрдПрдХिрдпा рдЬाрдП
  • 7. рд╕рдорд╕्рдд рдирдП рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░ो рдХो рдкूрд░्рдг рдХिрдпा рдЬाрдП рдФрд░ рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХे рд╕्рддрд░ рдХो рдЙрдЪ्рдЪ рдмрдиाрдпा рдЬाрдП
  • 8. рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХे рд▓िрдП рдпोрдЧ рдЫाрдд्рд░ рдХो рдЪुрдиा рдЬाрдП
  • 9. рд╕्рдХूрд▓ों рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рд╕ुрджृрдв़ рдХिрдпा рдЬाрдП 
  • 10. рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХो рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдиुрджाрди рджिрдпा рдЬाрдП
  • 11. рдмाрд▓िрдХाрдУं рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХे рд▓िрдП рдЕрдЧрд▓े 20 рд╡рд░्рд╖ों рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХрджрдо рдЙрдаाрдП рдЬाрдПं
  • 12. рдмाрд▓िрдХाрдУं рдХे рд▓िрдП рдЬрд╣ां рдкрд░ рдоांрдЧ рд╣ो рдкृрдердХ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा рдЬाрдП рдФрд░ рдЙрдирдХो рдЖрд╡ाрд╕ рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рднी рджी рдЬाрдП । 


  • рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпीрдХрд░рдг рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдЖрдзुрдиिрдХ рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рд╕рдоाрдЬ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдПрд╡ं рдЖрдХांрдХ्рд╖ाрдУं рдХी рдкूрд░्рддि рдХे рд▓िрдП рддрдеा рднाрд╡ी рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो  рддрдиु рд░ूрдк рдЙрдд्рдкाрджрдХрддा рдоुрд▓्рдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдХрд░рдиा рдХेрд╡рд▓ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рдЕрдкिрддु рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै рдЫाрдд्рд░ों рдХो рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдЙрди्рд╣ें рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рдХाрд░्рдб рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рддрдеा рдЙрдЪिрдд рдХौрд╢рд▓ рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдпोрдЧрджाрди рд╣ै  рджेрд╢ рдоें рдмрдв़рддे рд╣ुрдП рдкрдв़े-рд▓िрдЦे рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдЯाрдиे рдХा рдЙрдирдХी рдХ्рд╖рдорддा рдПрд╡ं рдпोрдЧ्рдпрддाрдУं рдХा рдЙрдЪिрдд рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиे рдХा рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╣ी рдоाрд░्рдЧ рд╣ै рд╡рд╣ рд╣ै рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпीрдХрд░рдг।


Friday, December 18, 2020

рд░ाрдзाрдХृрд╖्рдгрди рдЖрдпोрдЧ / рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ


рд░ाрдзाрдХृрд╖्рдгрди рдЖрдпोрдЧ



                  рд░ाрдзाрдХृрд╖्рдг рдЖрдпोрдЧ рдпा рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा 1948 рдХे рдирд╡рдо्рдмрд░ рдоाрд╣ рдоें рднाрд░рддीрдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ рд░िрдкोрд░्рдЯ рджेрдиे рдХे рд▓िрдпे рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। 1947 рдоें рднाрд░рдд рдХे рдЖрдЬाрдж рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж рдЗрд╕ рдмाрдд рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдЕрдиुрднрд╡ рдХी рдЧрдпी рдХि рджेрд╢ рдХी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдкुрдирд░्рд░рдЪрдиा рдХी рдЬाрдп рддाрдХि рд╡рд╣ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрд╡ं рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдкुрдирд░ुрдд्рдеाрди рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ो, рд╕ाрде рд╣ी рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ, рддрдХрдиीрдХी рдПрд╡ं рдЕрди्рдп рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдоाрдирд╡рд╢рдХ्рддि рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░े।


рдЗрд╕ рдЖрдпोрдЧ рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдбॉ рд╕рд░्рд╡рдкрд▓्рд▓ी рд░ाрдзाрдХृрд╖्рдгрди рдеे।


рд░ाрдзाрдХृрд╖्рдг рдЖрдпोрдЧ рдпा рдЬिрд╕े рд╣рдо рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ рднी рдХрд╣рддे рд╣ै рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдирд╡рдо्рдмрд░ 1948 рдоें рднाрд░рддीрдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ рд░िрдкोрд░्рдЯ рджेрдиे рдХे рд▓िрдпे рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдпрд╣ рдЖрдпोрдЧ 4 рдирд╡рдо्рдмрд░ 1948 рдХो рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा । рдЗрд╕ рдЖрдпोрдЧ рдиे 25 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1949 рдХो рдЕрдкрдиी рд░िрдкोрд░्рдЯ рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рд╕ौंрдк рджी ।

               рдбॉ. рд░ाрдзाрдХृрд╖्рдгрди рдЗрд╕ рдЖрдпोрдЧ рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдеे рдЗрд╕ рд▓िрдпे рдЗрд╕े рд░ाрдзाрдХृрд╖्рдгрди рдЖрдпोрдЧ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рднाрд░рдд рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ рдеा । рдЗрд╕े рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕्рддрд░ рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा, рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХी рдЬाँрдЪ рдХрд░рдиा рдФрд░ рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рдкрддा рд▓рдЧाрдХрд░ рдЗрд╕ рдХे рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╕рдЭुाрд╡ рджेрдиा рдеा । 

рдЬाँрдЪ рдХे рд╡िрд╖рдп рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдеे... 


ЁЯФ╣рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЙрдирдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУ рдХा рдкрддा рд▓рдЧाрдиा । 

ЁЯФ╣рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдФрд░ рд╡िрдд्рдд рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕ुрдЭाрд╡ рджेрдиा । 

ЁЯФ╣рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд▓рдХ्рд╖्рдпो рдХो рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рдиा । 

ЁЯФ╣ рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЕрдкрдиी рд░ाрдп рджेрдиा । 

ЁЯФ╣рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕्рддрд░ рдХो рдмрдв़ाрдиा । 

ЁЯФ╣рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд▓िрдП рдпोрдЬрдиाрдПं рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдиा । 

ЁЯФ╣рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдирд╣ीрдирддा рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдЦोрдЬрдиा । 

ЁЯФ╣ рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╢िрдХ्рд╖рдХों рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि, рд╡ेрддрдирдоाрди рдФрд░ рд╕ेрд╡ा рд╢рд░्рддो рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕ुрдЭाрд╡ рджेрдиा । 

ЁЯФ╣рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рдЕрд╡рдзि рдФрд░ рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕ुрдЭाрд╡ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдиा ।



рд░ाрдзाрдХृрд╖्рдгрди рдЖрдпोрдЧ рдХी рдоुрдЦ्рдп рд╕िрдлाрд░िрд╢ें :- 

                       рдЖрдпोрдЧ рдиे рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╕рднी рдЕंрдЧो рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдЕрдкрдиे рд╡िрдЪाрд░ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпे рдФрд░ рдЙрди рдоें рд╕ुрдзाрд░ рдХे рд▓िрдП рдаोрд╕ рд╕ुрдЭाрд╡ рджिрдП рдЬो рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╣ै... 


1. рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд▓рдХ्рд╖्рдп : 

     • рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдХрд░рдиा ।

     • рдЖрдд्рдо-рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рджेрдиा । 

     • рд╡рд░्рддрдоाрди рдФрд░ рд╕ाрде рд╣ी рдЕрддीрдд рдХी рд╕рдордЭ рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рдиा । 

     • рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдФрд░ рдкेрд╢ेрд╡рд░ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा ।

     • рдЬ्рдЮाрди рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЬीрд╡рди рдЬीрдиे рдХी рд╕рд╣рдЬ рдХ्рд╖рдорддा рдХो рдЬрдЧाрдиा । 

     • рдХुрдЫ рдоूрд▓्рдпों рдХो рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рдиा рдЬैрд╕े- рдорди рдХी рдиिрдбрд░рддा, рд╡िрд╡ेрдХ рд╢рдХ्рддि рдФрд░ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХी рдЕрдЦंрдбрддा ।

     • рдЕрдкрдиी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╡िрд░ाрд╕рдд рдХे рдЙрдд्рдеाрди рдХे рд▓िрдП рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХो рдЗрд╕рд╕े рдкрд░िрдЪिрдд рдХрд░ाрдиा ।

 2. рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрдХाрдп

     • рдЖрдпोрдЧ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╢िрдХ्рд╖рдХों рдХो рдЪाрд░ рд╢्рд░ेрдгिрдпों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рдХिрдпा рдЬाрдП- рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░, рдкाрдардХ, рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрддा, рдФрд░ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдХ ।

      • рдпोрдЧ्рдпрддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣ी рдПрдХ рд╢्рд░ेрдгी рд╕े рджूрд╕рд░े рдоें рдкрдж्рджोрдирддि рдХी рдЬाрдП । 

       • рдЖрдпोрдЧ рдиे рдЪाрд░ों рд╢्рд░ेрдирдгрдпों рдХे рд╢िрдХ्рд╖рдХों рдХे рд▓िрдП рдЙрдЪ्рдЪ рд╡ेрддрди рдФрд░ рдмेрд╣рддрд░ рд╕ेрд╡ा рд╢рд░्рддो ,рдЬैрд╕े- рднрд╡िрд╖्рдп рдиिрдзि, рдЖрд╡ाрд╕ीрдп рдЖрд╡ाрд╕, рдХाрдо рдХे рдШंрдЯे рдФрд░ рдЫुрдЯ्рдЯी рдЖрджि рдХे рд▓ाрдн рдХी рд╕िрдлाрд░िрд╢ рдХी । 

       • рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХाрд░्рдп рд╕рдк्рддाрд╣ рдоें 18 рдШंрдЯे рд╕े рдЕрдзिрдХ рдирд╣ीं рджिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП। 

       • рд╢िрдХ्рд╖рдХों рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдмाрд░ рдоें рдПрдХ рд╡рд░्рд╖ рдХा рдФрд░ рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╕ेрд╡ा рдХाрд▓ рдоें 3 рд╡рд░्рд╖ рдХा рдЕрд╡рдХाрд╢ рджिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП । 

        • рд╕ेрд╡ा рд╕े рдЕрд╡рдХाрд╢ рдХी рдЙрдо्рд░ 60 рд╕े рдмрдв़ाрдХрд░ 64 рд╡рд░्рд╖ рдХрд░ рджी рдЧрдпी । 

3. рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХा рд╕्рддрд░ : 

        • рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें 3000 рд╕े рдЕрдзिрдХ рдФрд░ рдЙрдирд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें 1500 рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпां рдирд╣ीं рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП। 

        • рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдФрд░ рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рдЙрди्рд╣ी рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХो рдк्рд░рд╡ेрд╢ рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП рдЬो резреи рд╡рд░्рд╖ рдХी рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпी рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рдЪुрдХे рд╣ैं।

         • рдХाрд░्рдп рджिрд╡рд╕ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा- рдПрдХ рд╕ाрд▓ рдоें 180 (рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХे рджिрдиों рдХो рдЫोрдб़рдХрд░) । 

        • рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рдХिрд╕ी рднी рдХोрд░्рд╕ рдХे рд▓िрдП рдкाрда्рдп рдкुрд╕्рддрдХ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдирд╣ीं рдХी рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдП । 

         • рд╕ाрдпंрдХाрд▓ीрди рдХрдХ्рд╖ाрдУं рдХा рдЖрд░рдо्рдн рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП। 

          • рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдУं рдХे рд╕्рддрд░ рдХो рдЙрдаाрдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдердо, рдж्рд╡िрддीрдп рдФрд░ рддृрддीрдпा рд╢्рд░ेрдгी рдХे рд▓िрдП рди्рдпूрдирддрдо рдк्рд░ाрдк्рддांрдХ рдХ्рд░рдорд╢ 70, 55 рдФрд░ 40 рдк्рд░рддिрд╢рдж рд╣ोрдиे рдЪाрд╣िрдП।

 4. рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХा рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдФрд░ рд╡िрдд्рдд 

        • рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рд╕рдорд╡рд░्рддी рд╕ूрдЪि рдоें рд░рдЦा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП । рдХेंрдж्рд░ рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ों рдХो рдЗрд╕рдоें рд╕ाрдЭी рдЬ़िрдо्рдоेрджाрд░ी рдиिрднाрдиी рдЪाрд╣िрдП । 

          • рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рдиीрддिрдпा рдмрдиाрдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдХेंрдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рд╣ोрдЧा рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдЙрди рдиीрддिрдпों рдХो рдЕрдкрдиे рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд▓ाрдЧू рдХрд░ेंрдЧी । 

         • рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рдПрдХ рд░ूрдкрддा рд▓ाрдиे рдФрд░ рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдФрд░ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХो рдЕрдирджुाрди рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдЕрдиुрджाрди рдЖрдпोрдЧ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдП ।

5. рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдФрд░ рд╕ंрдЧрдарди :

         • рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рддीрди рд╕्рддрд░ों рдкрд░ рдЖрдпोрдЬिрдд рдХी рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдП - рд╕्рдиाрддрдХ (3 рд╡рд░्рд╖), рд╕्рдиाрддрдХोрдд्рддрд░ (2 рд╡рд░्рд╖) рдФрд░ рд╢ोрдз (рди्рдпрдиूрддрдо 2 рд╡рд░्рд╖ ) । 

         • рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो 3 рд╢्рд░ेрдгिрдпों рдоें рдмांрдЯा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП - рдХрд▓ा, рд╡िрдЬ्рдЮाрди, рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдФрд░ рддрдХрдиीрдХी । 

         • рдХрд▓ा, рд╡िрдЬ्рдЮाрди, рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдФрд░ рддрдХрдиीрдХी рд╡िрд╖рдпों рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рдЕрд▓рдЧ рдЕрд▓рдЧ рд╡िрднाрдЧ рдЦोрд▓े рдЬाрдиे рдЪाрд╣िрдП. 

         • рдХृрд╖ि, рд╡ाрдгिрдЬ्рдп, рдЗंрдЬिрдиीрд░िंрдЧ, рдк्рд░рдж्рдпोрдЧिрдХी, рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖рдг рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╕ंрдмрдж्рдз рдХॉрд▓ेрдЬों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдП । 

6. рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा : 

    рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ рдиे рдЗрд╕े рдЫрд╣ рд╢्рд░ेрдгिрдпों рдоें рдмांрдЯा рд╣ै. 1. рд╢िрдХ्рд╖рдХ рд╢िрдХ्рд╖ा 

2. рдХृрд╖ि рд╢िрдХ्рд╖ा 

3. рд╡ाрдгिрдЬ्рдп рд╢िрдХ्рд╖ा

4. рдЗंрдЬिрдиीрд░िंрдЧ рдФрд░ рддрдХрдиिрдХी рд╢िрдХ्рд╖ा 

5. рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рд╢िрдХ्рд╖ा рддрдеा 

6. рдХ़ाрдиूрдиी рд╢िрдХ्рд╖ा


рдоुрджाрд▓िрдпрд░ рдЖрдпोрдЧ/ рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрдпोрдЧ


рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рд▓ोрдХ рд╕ेрд╡ा рдЖрдпोрдЧ рднрд░्рддी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХे рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рд╣ेрддु рдпрд╣ां рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें



Thursday, December 17, 2020

рдЬैрд╡ рдк्рд░рдХ्рд░рдо // рдХрдХ्рд╖ा 10 рдЬीрд╡ рд╡िрдЬ्рдЮाрди // рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЕрдз्рдпाрдп

рдХрдХ्рд╖ा - 10                               рд╡िрдЬ्рдЮाрди


                  рдЬैрд╡ рдк्рд░рдХ्рд░рдо



рдХрдХ्рд╖ा 10 рдХे рдЕрдз्рдпाрдп 6 - рдЬैрд╡ рдк्рд░рдХ्рд░рдо рдХा рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЕрдз्рдпाрдп рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рднाрдЧों рдоें рдЖрдкрдХे рд╕ाрдордиे рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд╣ै। рдЕрдз्рдпрдпрди рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рд╣ेрддु рдЗрд╕े 6 рднाрдЧों рдоें рдмांрдЯा рдЧрдпा рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рднाрдЧ рдХो рдЖрдк рдиीрдЪे рджिрдП рд▓िंрдХ рд╕े рдкреЭ рд╕рдХрддे рд╣ैं। 


1- рдЬैрд╡ рдк्рд░рдХ्рд░рдо : рдкрд░िрдЪрдп


2- рдЬैрд╡ рдк्рд░рдХ्рд░рдо : рдкौрдзों рдоें рдкोрд╖рдг


3- рдЬैрд╡ рдк्рд░рдХ्рд░рдо: рдЬंрддुрдУं рдоें рдкोрд╖рдг


4- рдЬैрд╡ рдк्рд░рдХ्рд░рдо: рдЬीрд╡ों рдоें рд╢्рд╡рд╕рди


5- рдЬैрд╡ рдк्рд░рдХ्рд░рдо: рдЬीрд╡ों рдоें рдкрд░िрд╡рд╣рди


6- рдЬैрд╡ рдк्рд░рдХ्рд░рдо: рдЬीрд╡ों рдоें рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬрди







Wednesday, December 16, 2020

рдЬैрд╡ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпाрдПँ ( Life Processes) Part-06 рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬрди (Excretion)

 рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬрди (Excretion)


рдЬीрд╡ो рдХे рд╢рд░ीрд░ рдоें рдмрдирдиे рд╡ाрд▓े рд╣ाрдиिрдХाрд░рдХ рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдкрджाрд░्рдеों рдХो рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрдХाрд▓рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬрди рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬंрддु рдПрд╡ं рдкाрджрдк рджोрдиो рдоें рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬрди рдХी рдХ्рд░िрдпा рд╣ोрддी рд╣ै। 


рдкौрдзों рдоें рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬрди (Excretion in Plants)

           

                   рдкौрдзों рдоें рдХाрд░्рдмрдирдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб, рдЬрд▓ рд╡ाрд╖्рдк, рддрдеा рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдк्рд░рдоुрдЦ рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдкрджाрд░्рде рд╣ैं , рдЬिрди्рд╣ें рд╡ो рдЕрдкрдиे рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрдХрд▓рддे рд╣ैं। рд╢्рд╡рд╕рди рдФрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХे рджौрд░ाрди рдмрдирдиे рд╡ाрд▓े рдЧैрд╕ीрдп рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдкрджाрд░्рдеों рдХो рдкौрдзे рдЕрдкрдиे рд░рди्рдз्рд░ों (Stomata) рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдоें рдЫोреЬ рджेрддे рд╣ैं। рдХुрдЫ рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдкрджाрд░्рде рдкौрдзों рдХी рдкрдд्рддिрдпों рдоें рднी рдПрдХрдд्рд░ рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं, рдЬिрди्рд╣ें рдпрд╣ рдЕрдкрдиी рдкрдд्рддिрдпों рдХो рдЧिрд░ाрдХрд░ рдЕрдкрдиे рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдХрд░ рд▓ेрддे рд╣ैं। рдХुрдЫ рдкौрдзे рдЧोंрдж рдФрд░ рд░ेрдЬिрди рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рдЕрдкрдиे рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдкрджाрд░्рдеों рдХो рдкुрд░ाрдиे рдЬाрдЗрд▓ेрдо рдоें рдПрдХрдд्рд░ рдХрд░ рд▓ेрддे рд╣ैं, рдЬिрдирдХा рдмрд╣ुрдд рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рдорд╣рдд्рд╡ рднी рд╣ै। рдХुрдЫ рдкौрдзे рдЕрдкрдиे рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдкрджाрд░्рдеों рдХो рдЕрдкрдиे рдЖрд╕ рдкाрд╕ рдХी рдоिрдЯ्рдЯी рдоें рднी рдЫोреЬрддे рд╣ैं। 





рдЬंрддुрдУं рдоें рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬрди (Excretion in Animals) 



         рд╡िрднिрди्рди рдЬंрддुрдУं рдоें рд╢рд░ीрд░ рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬрди рдХे рд▓िрдП рдЕрд▓рдЧ рдЕрд▓рдЧ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╣ै। рдЕрдоीрдмा рдЬैрд╕े рдПрдХрдХोрд╢िрдХीрдп рдЬीрд╡ рдЕрдкрдиे рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдкрджाрд░्рдеों рдХो рд╕ाрдоाрди्рдп рд╡िрд╕рд░рдг рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХोрд╢िрдХा рдХे рдмाрд╣рд░ рдЫोреЬ рджेрддे рд╣ैं। рдХेंрдЪुрдП рдоें рдиाрд▓िрдХाрдХाрд░ рд╡ृрдХ्рдХрдХ рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ैं। рдХेंрдЪुрдП рдЕрдкрдиी рдд्рд╡рдЪा рд╕े рднी рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬрди рдХрд░рддे рд╣ैं। рдордиुрд╖्рдп рдЬैрд╕े рдЙрдЪ्рдЪ рдХрд╢ेрд░ुрдХी рдк्рд░ाрдгिрдпों рдоें рд╡ृрдХ्рдХрдХ рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ैं рдЬिрдирд╕े рдЗрдирдоें рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬрди рдХी рдХ्рд░िрдпा рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ोрддी рд╣ै। 


рдоाрдирд╡ рдоें рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬрди


рдордиुрд╖्рдп рдоें рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬрди рд╣ेрддु рдПрдХ рд╡िрдХрд╕िрдд рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬрди рддंрдд्рд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рдоें рджो рд╡ृрдХ्рдХ (Two Kidneys) , рджो рдоूрдд्рд░рд╡ाрд╣िрдиी (Two Ureters) , рдоूрдд्рд░ाрд╢рдп (Bladder), рдФрд░ рдоूрдд्рд░рдоाрд░्рдЧ (Urethra) рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ैं। 







рд╡ृрдХ्рдХ рд░ीреЭ рдХी рд╣рдб्рдбी рдХे рджोрдиों рдУрд░ рдХрдорд░ рдХे рдКрдкрд░ рдкीрда рдХी рддрд░рдл рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ैं। рдЬिрдирдХा рдЖрдХाрд░ рд╕ेрдо рдХे рдмीрдЬ рдХी рддрд░рд╣ рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡ृрдХ्рдХों рдХा рдХाрд░्рдп рд░рдХ्рдд рд╕े рд╡िрд╖ैрд▓े рдкрджाрд░्рде рдЬैрд╕े рдпूрд░िрдпा , рдЕрди्рдп рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рд▓рд╡рдг рддрдеा рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЬрд▓ рдХो рдиिрдХाрд▓рдиा рдФрд░ рдоूрдд्рд░ рдХो рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬिрдд рдХрд░рдиा рд╣ै। рд╡ृрдХ्рдХों рд╕े рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдкрджाрд░्рде рдоूрдд्рд░рд╡ाрд╣िрдиी рдоें рдЖ рдЬाрддा рд╣ै, рдЬрд╣ां рд╕े рдпрд╣ рдоूрдд्рд░ाрд╢рдп рдоें рдПрдХрдд्рд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдоूрдд्рд░ाрд╢рдп рдоें рдПрдХрдд्рд░ рдоूрдд्рд░ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╕рдордпрди्рддाрд░ाрд▓ рдоें рд╣рдоाрд░े рдж्рд╡ाрд░ा рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрдХाрд▓ рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдоाрдирд╡ рдоूрдд्рд░ рдоें рдЬрд▓, рдХुрдЫ рд▓рд╡рдг, рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрдиी рдкрджाрд░्рде, рд╣ोрддे рд╣ैं , рдЬिрдирдоे рд╕े рдЕрдзिрдХांрд╢ рдпूрд░िрдпा рдФрд░ рдпूрд░िрдХ рдЕрдо्рд▓ рд╣ोрддा рд╣ै। 






рдЕрдкोрд╣рди (Dialysis) 


                 рдХрднी рдХрднी рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдоें рдХिрд╕ी рдмीрдоाрд░ी, рд╕ंрдХ्рд░рдордг рдпा рдЪोрдЯ рд▓рдЧрдиे рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рд╡ृрдХ्рдХ рдХाрдо рдХрд░рдиा рдмंрдж рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं। рддो рдРрд╕े рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рд╢рд░ीрд░ рдоें рд╣ाрдиिрдХाрд░рдХ рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬी рдкрджाрд░्рде рдПрдХрдд्рд░ рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं рдФрд░ рд╡े рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдирд╣ीं рдЖ рдкाрддे рд╣ैं। рдЬिрд╕рд╕े рдЙрдирдХी рдоृрдд्рдпु рддрдХ рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै। 




      рдРрд╕े рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рд░рдХ्рдд рдХो рдХृрдд्рд░िрдо рд╡िрдзि рдж्рд╡ाрд░ा рдЫाрдирдХрд░ рдЙрд╕рдоे рд╕े рдЗрди рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдкрджाрд░्рдеों рдХो рдЕрд▓рдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ी рдХृрдд्рд░िрдо рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдЕрдкोрд╣рди (Dialysis) рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рд░ोрдЧी рдХी рднुрдЬा рдХी рдзрдордиी рд╕े рд░ुрдзिрд░ рдХो рдЕрд░्рдзрдкाрд░рдЧрдо्рдп рдЭिрд▓्рд▓ी рдХी рдиाрд▓िрдпों рдХे рдЬाрд▓ рдоें рдЧुрдЬाрд░ा рдЬाрддा рд╣ै। рдпे рдиाрд▓िрдпां рдПрдХ рдЕрдкोрд╣рди рдж्рд░рд╡ рдХे рдЯैंрдХ рдоें рдбूрдмी рд░рд╣рддी рд╣ैं। рдЬрдм рд░рдХ्рдд рдЗрди рдиाрд▓िрдпों рд╕े рд╣ोрдХрд░ рдЧुрдЬрд░рддा рд╣ै рддो рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдкрджाрд░्рде рд╡िрд╕рд░рдг рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрд╕ рдЕрдкोрд╣рди рдж्рд░рд╡ рдоें рдЖ рдЬाрддे рд╣ैं рдФрд░ рд░рдХ्рдд рдХा рд╢ुрдж्рдзिрдХрд░рдг рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рд╢ुрдж्рдз рд░ुрдзिрд░ рдХो рджूрд╕рд░े рд╕िрд░े рд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рд╢िрд░ाрдУं рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╡ाрдкрд╕ рд╢рд░ीрд░ рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░ा рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। 



Tuesday, December 15, 2020

рдЬैрд╡ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпाрдПँ ( Life Processes ) Part-05 рдкрд░िрд╡рд╣рди

 рдкрд░िрд╡рд╣рди ( Transportation)


      рдкрд░िрд╡рд╣рди рдПрдХ рдРрд╕ी рдХ्рд░िрдпा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЬीрд╡ों рдХे рд╢рд░ीрд░ рдХे рдХिрд╕ी рдПрдХ рдЕंрдЧ рдоें рдЕрд╡рд╢ोрд╖िрдд рдЕрдерд╡ा рдмрдиे рдкрджाрд░्рде рдХो рдХिрд╕ी рджूрд╕рд░े рдЕंрдЧ рдоें рд▓े рдЬाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕рднी рдЬीрд╡рдзाрд░िрдпों рдХो рднोрдЬрди, рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди, рдЬрд▓, рддрдеा рдЕрди्рдп рдкрджाрд░्рдеों рдХे рдкрд░िрд╡рд╣рди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдкреЬрддी рд╣ै। рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдП рдЗрдирдоें рдПрдХ рд╡िрдХрд╕िрдд рдкрд░िрд╡рд╣рди рддрди्рдд्рд░ рд╣ोрддा рд╣ै। 


рдкौрдзों рдоें рдкрд░िрд╡рд╣рди (Transport in Plants)


          рдкौрдзे рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдФрд░ рдХाрд░्рдмрдирдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдХा рдкрд░िрд╡рд╣рди рддो рд╡िрд╕рд░рдг рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ीрдзे рд╡ाрдпुрдордг्рдбрд▓ рд╕े рдХрд░ рд▓ेрддे рд╣ैं। рдкрд░ंрддु, рдЬрд▓, рдЦрдиिрдЬ, рднोрдЬрди,рдФрд░ рд╣ॉрд░्рдоोрди рдХा рдкрд░िрд╡рд╣рди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдирдоें рдЕрд▓рдЧ рд╕े рдПрдХ рдкрд░िрд╡рд╣рди рддрди्рдд्рд░ рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдкौрдзों рдоें рдоुрдЦ्рдпрддрдпा рджो рдкрд░िрд╡рд╣рди рддंрдд्рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं- 


1 . рджाрд░ू (Xylem) - рдЬो рдЬрд▓ рдФрд░ рдЦрдиिрдЬ рдкрджाрд░्рдеों рдХो рдЬреЬो рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдкौрдзे рдХे рд╡िрднिрди्рди рднाрдЧों рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪрддे рд╣ैं। рдЬाрдЗрд▓ेрдо  рдХोрд╢िрдХाрдУं рдоें рдЬрд▓ рдПрдХ рддो рдХेрд╢िрдХाрдд्рд╡ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рднी рдЪреЭрддा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдпрд╣ рдЙрди рдкौрдзों рдХे рд▓िрдП рддो рд╕рд╣ी рд╣ै рдЬिрдирдоें рдкрдЯ्рдЯी рдФрд░ рдЬреЬों рдХे рдмीрдЪ рджूрд░ी рдХрдо рд╣ै। рдКंрдЪे рд╡ृрдХ्рд╖ों рдоें рдкрдд्рддिрдпों рдХे рд░ंрдз्рд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЬрд▓ рдХा рд╡ाрд╖्рдкीрдХрд░рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬिрд╕े рд╣рдо рд╡ाрд╖्рдкोрдд्рд╕рд░्рдЬрди рдХрд╣рддे рд╣ैं।  рдкрдд्рддिрдпों рдХी рдХोрд╢िрдХाрдУं рдоें рд╡ाрд╖्рдкोрдд्рд╕рд░्рдЬрди рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдЪूрд╖рдг рдмрд▓ рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬो рдЬреЬों рд╕े рдкौрдзे рдХे рд╢ीрд░्рд╖ рддрдХ рдкाрдиी рдХो рдкंрд╣ुрдЪाрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрддः рджाрд░ू (Xylem) рдоें рдЬрд▓ рд╡ाрд╖्рдкोрдд्рд╕рд░्рдЬрди рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рдКрдкрд░ рдХी рдУрд░ рдЪреЭрддा рд╣ै। 



2 . рд╡рд▓्рдХрд▓ (Phloem) - рдкौрдзे рдоें рдЬो рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рде рдмрдирддे рд╣ैं , рддрдеा рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬिрдд рд╣ॉрд░्рдоोрди рдХो рдкौрдзे рдХे рд╡िрднिрди्рди рднाрдЧों рддрдХ рдкंрд╣ुрдЪाрддे рд╣ैं।рдкрдд्рддिрдпों рдоें рдмрдиा рднोрдЬрди рдл्рд▓ोрдПрдо рдХी рдХोрд╢िрдХाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рдПрдХ рд╕्рдеाрди рд╕े рджूрд╕рд░े рд╕्рдеाрди рддрдХ рдкंрд╣ुрдЪाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдХिрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдмрд▓ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдирд╣ीं рд╣ै рдмрд▓्рдХि рдл्рд▓ोрдПрдо рдоें рд╕्рдеाрдиांрддрд░рдг рдКрд░्рдЬा рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै। рдкрдд्рддिрдпों рдоें рдиिрд░्рдоिрдд рд╢рд░्рдХрд░ा рдкрд░ाрд╕рд░рдг рдж्рд╡ाрд░ा рдл्рд▓ोрдПрдо рдХी рдЪाрд▓рдиी рдХोрд╢िрдХा рдоें рдЖ рдЬाрддा рд╣ै। рдЬрд╣ाँ рд╕े ATP рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рд╕े рдКрд░्рдЬा рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рдкौрдзे рдХे рдЬिрд╕ рднाрдЧ рдоें рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ै рд╡рд╣ां рднेрдЬ рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। 




рд░ुрдзिрд░ (Blood) 


рд░ुрдзिрд░ рдПрдХ рд▓ाрд▓ рд░ंрдЧ рдХा рдж्рд░рд╡ рд╣ै рдЬो рд╣рдоाрд░े рд╢рд░ीрд░ рдоें рдк्рд░рд╡ाрд╣िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рд╣рдоाрд░े рд╢рд░ीрд░ рдоें рдкрд░िрд╡рд╣рди рдХा рдоुрдЦ्рдп рднाрдЧ рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рд▓ाрд▓ рд░ंрдЧ рд▓ाрд▓ рд░рдХ्рдд рдХрдгिрдХाрдУं рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ीрдоोрдЧ्рд▓ोрдмिрди рд╡рд░्рдгрдХ рдХे рдХाрд░рдг рд╣ोрддा рд╣ै। рд░ुрдзिрд░ 4 рдоुрдЦ्рдп рдЕрд╡рдпрд╡ों рдХा рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ै-

1. рдк्рд▓ाрдЬ्рдоा (Plasma) 

2. рд▓ाрд▓ рд░ुрдзिрд░ рдХрдгिрдХाрдПं ( Red Blood Corpuscles)

3. рд╢्рд╡ेрдд рд░ुрдзिрд░ рдХрдгिрдХाрдПं ( White Blood Corpuscles)

4. рдкрдЯ्рдЯिрдХाрдгु ( Platelets) 



рдоाрдирд╡ рд╢рд░ीрд░ рдоें рд░ुрдзिрд░ рдХे рдкрд░िрд╕ंрдЪрд░рдг рдХे рд▓िрдП 3 рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╡ाрд╣िрдХाрдПं рд╣ोрддी рд╣ैं ।

1- рдзрдордиिрдпाँ

2- рд╢िрд░ाрдПं

3- рдХेрд╢िрдХाрдПं 




рдоाрдирд╡ рдкрд░िрд╕ंрдЪрд░рдг рддрди्рдд्рд░ (HUMAN CIRCULATORY SYSTEM) 


рдоाрдирд╡ рдХे рдкрд░िрд╕ंрдЪрд░рдг рддंрдд्рд░ рдоें рд╣ृрджрдп, рдзрдордиी, рд╢िрд░ाрдПं, рдФрд░ рдХेрд╢िрдХाрдПं рдЖрддी рд╣ैं। рд╣рдоाрд░ा рд╣ृрджрдп рдкрд░िрд╕ंрдЪрд░рдг рддंрдд्рд░ рдоें рд░ुрдзिрд░ рдХो рд╢рд░ीрд░ рдХी рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХोрд╢िрдХा рдоें рдкंрд╣ुрдЪाрдиे рд╣ेрддु рдПрдХ рдкрдо्рдк рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै। рд╣ृрджрдп рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдЪिрдд्рд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣ोрддी рд╣ै। 








рдоाрдирд╡ рд╣ृрджрдп рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े 4 рдХोрд╖्рдаों рдоें рдмंрдЯा рд╣ोрддा рд╣ै। рдмाрдпां рдЕрд▓िंрдж, рдмाрдпां рдиिрд▓рдп, рджाрдпाँ рдЕрд▓िंрдж,рджाрдпाँ рдиिрд▓рдп।

рд╣рдоाрд░े рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдЕрд╢ुрдж्рдз рд░рдХ्рдд рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рджाрдПं рдЕрд▓िंрдж рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддा рд╣ै। рдЕрд▓िंрдж рдХे рдмाрдж рд░рдХ्рдд рджांрдпे рдиिрд▓рдп рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддा рд╣ै। рдЬрд╣ां рдкेрд╢ीрдп рд╕ंрдХुрдЪрди рдХे рдмाрдж рд░рдХ्рдд рд╣рдоाрд░े рдлेрдлреЬों рдХो рднेрдЬ рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рд░рдХ्рдд рдлेрдлреЬों рд╕े рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдХो рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдХे рдмाрдпें рдЕрд▓िंрдж рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддा рд╣ै। рдЬрд╣ां рд╕े рдкेрд╢ीрдп рд╕ंрдХुрдЪрди рдХे рдмाрдж рд░рдХ्рдд рдмाрдпें рдиिрд▓рдп рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддा рд╣ै। рдиीрд▓े рд╕े рд░рдХ्рдд рдПрдХ рджाрдм рдХे рд╕ाрде рд╣рдоाрд░े рд╢рд░ीрд░ рдХी рдФрд░ рднेрдЬ рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд░рдХ्рдд рдХा рдк्рд░рд╡ाрд╣ рд╡िрдкрд░ीрдд рдиा рд╣ो рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рд╣рдоाрд░े рд╣ृрджрдп рдоें рд╡ाрд▓्рд╡ рд▓рдЧे рд░рд╣рддे рд╣ैं рдЬो рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХрдХ्рд╖ рдХो рдПрдХ рджूрд╕рд░े рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдиिрд▓рдп рдХी рджीрд╡ाрд░ें рдЕрд▓िंрдж рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдЬ्рдпाрджा рдоोрдЯी рдУрд░ рдкेрд╢ीрдп рд╣ोрддी рд╣ैं, рдХ्рдпोंрдХि рдиिрд▓рдп рдХो рдЬ्рдпाрджा рджाрдм рдХे рд╕ाрде рд░рдХ्рдд рдХो рдЖрдЧे рднेрдЬрдиा рдкреЬрддा рд╣ै। 



рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдоाрдирд╡ рдоें рдкрд░िрд╡рд╣рди рд╣ोрддा рд╣ै। рд░рдХ्рдд рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди, рдХाрд░्рдмрдирдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб , рднोрдЬ्рдп рдкрджाрд░्рдеों рддрдеा рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрдиी рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬी рдкрджाрд░्рдеों рдХा рд╕्рдеाрдиांрддрд░рдг рдХрд░рддा рд╣ै। 

Sunday, December 13, 2020

рдЬैрд╡ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпाрдПँ // Life Processes (Part-04) рдЬीрд╡ों рдоें рд╢्рд╡рд╕рди

 рд╢्рд╡рд╕рди (Respiration)


рднोрдЬрди рд╕े рдКрд░्рдЬा рдоुрдХ्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд░िрдпा рд╢्рд╡рд╕рди рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै। 

рд╢्рд╡рд╕рди рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें , рдХोрд╢िрдХाрдУं рдХे рдЕंрджрд░ рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиा , рднोрдЬрди рдХा рдСрдХ्рд╕ीрдХрд░рдг рдХрд░ рдКрд░्рдЬा рдоुрдХ्рдд рдХрд░рдиा, рдФрд░ рдлिрд░ рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдХाрд░्рдмрдирдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдХो рдмाрд╣рд░ рдиिрдХाрд▓ рджेрдиा рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ै।

рдЬीрд╡рди рдХे рд▓िрдП рд╢्рд╡рд╕рди рдкрд░рдоाрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै,рдХ्рдпोрдХि рд╢्рд╡рд╕рди рд╕े рдЬीрд╡рдзाрд░िрдпों рдХे рд╢рд░ीрд░ рдоें рдЬीрд╡िрдд рд░рд╣рдиे рд╣ेрддु рдЬो рднी рдХ्рд░िрдпाрдПं рд╣ोрддी рд╣ैं рдЙрдирдХे рд▓िрдП рдКрд░्рдЬा рдоिрд▓рддी рд╣ै। 


рд╢्рд╡рд╕рди рдХे рдк्рд░рдХाрд░ - 


рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╢्рд╡рд╕рди рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╣ोрддा рд╣ै-

1- рд╡ाрдпрд╡ीрдп рд╢्рд╡рд╕рди 

2- рдЕрд╡ाрдпрд╡ीрдп рд╢्рд╡рд╕рди



1- рд╡ाрдпрд╡ीрдп рд╢्рд╡рд╕рди ( Aerobic Respiration) -- рд╢्рд╡рд╕рди рдЬो рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ोрддा рд╣ै, рд╡ाрдпрд╡ीрдп рд╢्рд╡рд╕рди рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। рд╡ाрдпрд╡ीрдп рд╢्рд╡рд╕рди рдоें рдЧ्рд▓ूрдХोрдЬ рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рдХाрд░्рдмрдирдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдФрд░ рдЬрд▓ рдоें рдЯूрдЯ рдЬाрддा рд╣ै,рдЬिрд╕рдоे рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдКрд░्рдЬा рдиिрдХрд▓рддी рд╣ै। рдЧ्рд▓ूрдХोрдЬ рдХे рдПрдХ рдЕрдгु рдХे рдЯूрдЯрдиे рд╕े 38 ATP рдКрд░्рдЬा рдХे рдЕрдгु рдмрдирддे рд╣ैं। рд╡ाрдпрд╡ीрдп рд╢्рд╡рд╕рди рдоाрдЗрдЯोрдХांрдб्рд░िрдпा рдоें рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ोрддा рд╣ै।


2- рдЕрд╡ाрдпрд╡ीрдп рд╢्рд╡рд╕рди ( Anaerobic Respiration) --  рд╢्рд╡рд╕рди рдЬो рдмिрдиा рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдХे рд╣ोрддा рд╣ै, рдЕрд╡ाрдпрд╡ीрдп рд╢्рд╡рд╕рди рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╢्рд╡рд╕рди рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рдЬीрд╡ाрдгु рдоें рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬीрд╡ाрдгु рдЧ्рд▓ूрдХोрдЬ рдХो рдПрдердиॉрд▓ рддрдеा рдХाрд░्рдмрдирдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдоें рддोреЬрдХрд░ рдКрд░्рдЬा рдоुрдХ्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें рд╡ाрдпрд╡ीрдп рд╢्рд╡рд╕рди рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдмрд╣ुрдд рдХрдо рдКрд░्рдЬा рдоुрдХ्рдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЧ्рд▓ूрдХोрдЬ рдХे рдПрдХ рдЕрдгु рд╕े рдХेрд╡рд▓ 2ATP рдКрд░्рдЬा рд╣ी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ै।




рдкौрдзों рдоें рд╢्рд╡рд╕рди ( Respiration in Plants )


рдЬंрддुрдУं рдХे рд╕рдоाрди рд╣ी рдкौрдзों рдХो рднी рдЕрдкрдиे рдХोрд╢िрдХीрдп рдЙрдкाрдкрдЪрдпी рдХाрд░्рдпों рдХो рд╕рдо्рдкрди्рди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдКрд░्рдЬा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдП рдкौрдзों рдоें рднी рд╢्рд╡рд╕рди рдХी рдХ्рд░िрдпा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬंрддुрдУं рдХे рд╕рдоाрди рд╣ी рдкौрдзे рднी рд╢्рд╡рд╕рди рдоें рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рдХाрд░्рдмрдирдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдоुрдХ्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдкौрдзे рдХे рд╕рднी рднाрдЧों (рдЬреЬ, рддрдиा, рдкрдд्рддी) рд╕рднी рд╢्рд╡рд╕рди рдХ्рд░िрдпा рдоें рднाрдЧ рд▓ेрддे рд╣ैं। рдФрд░ рдкौрдзों рдоें рд╢्рд╡рд╕рди рджрд░ рдмрд╣ुрдд рдзीрдоी рдЧрддि рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕्рдЯोрдоेрдЯा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЧैрд╕ों рдХा рд╡िрдиिрдордп рдХрд░рдХे рдкौрдзे рд╢्рд╡рд╕рди рдХрд░рддे рд╣ैं। рджिрди рдХे рд╕рдордп рд╢्рд╡рд╕рди рдоें рдмрдирдиे рд╡ाрд▓ी рдХाрд░्рдмрдирдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб ,рдкौрдзे рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдХрд░ рд▓ी рдЬाрддी рд╣ै, рддрдеा рдХेрд╡рд▓ рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рд╡ाрдпुрдоंрдбрд▓ рдоें рдЫोреЬी рдЬाрддी рд╣ै। рдкрд░ंрддु рд░ाрдд्рд░ि рдХे рд╕рдордп рдЬрдм рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХी рдХ्рд░िрдпा рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ै рддो рдкुреЭे рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░ рдХाрд░्рдмोंрдб рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдХो рд╣ी рдмाрд╣рд░ рдЫोреЬрддे рд╣ैं। 



рдЬंрддुрдУं рдоें рд╢्рд╡рд╕рди (Respiration in Animals)


рдЕрдоीрдмा рдоें рд╢्рд╡рд╕рди- рдЕрдоीрдмा рдПрдХрдХोрд╢िрдХीрдп рдк्рд░ाрдгी рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдпрд╣ рд╕ाрдзाрд░рдг рд╡िрд╕рд░рдг рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рдЧैрд╕ों рдХा рдЖрджाрди рдк्рд░рджाрди рдХрд░ рд╢्рд╡рд╕рди рдХрд░ рд▓ेрддा рд╣ै। рдПрдХрдХोрд╢िрдХीрдп рдк्рд░ाрдгी рд╕ाрдоाрди्рдп рд░ूрдк рд╕े рдХोрд╢िрдХा рдЭिрд▓्рд▓ी рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рд╕ांрд╕ рд▓ेрддे рд╣ैं। 


рдордЫрд▓ी рдоें рд╢्рд╡рд╕рди - рдордЫрд▓ी рдоें рд╢्рд╡рд╕рди рд╣ेрддु рдЧрд▓рдлреЬे, рдХ्рд▓ोрдо рд╣ोрддे рд╣ैं। рдордЫрд▓िрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдоुँрд╣ рдоें рдкाрдиी рднрд░рдХрд░ рдХ्рд▓ोрдо рдХी рдУрд░ рдЫोреЬा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬрд╣ां рдХ्рд▓ोрдо рдХी рджीрд╡ाрд░ें рдкाрдиी рдоें рдШुрд▓ी рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдХो рдЕрд╡рд╢ोрд╖िрдд рдХрд░ рд▓ेрддी рд╣ैं। 



рдоाрдирд╡ рдоें рд╢्рд╡рд╕рди- 


рдоाрдирд╡ рдоें рд╢्рд╡рд╕рди рд╣ेрддु рдкूрд░ा рдПрдХ рддंрдд्рд░ рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ै। рдоाрдирд╡ рдХे рд╢्рд╡рд╕рди рддंрдд्рд░ рдоें рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рдиाрдХ, рдиाрд╕ाрдж्рд╡ाрд░  , рдиाрд╕िрдХ рдЧुрд╣ा, рд╢्рд╡ांрд╕рдирд▓ी, рд╢्рд╡ाрд╕рдиिрдпाँ, рдлुрдл्рдлुрд╕ рдпा рдлेрдлреЬे, рдФрд░ рдбाрдпрдл्рд░ाрдо рд╣ोрддा рд╣ै। 

рд╡ाрдпु рд╣рдоाрд░े рдиाрд╕ाрдж्рд╡ाрд░ рд╕े рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддी рд╣ुрдИ рдлेрдлреЬों рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪрддी рд╣ै। рдлेрдлреЬों рдоें рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╢्рд╡рд╕рдиी рд╡िрднाрдЬिрдд рд╣ोрдХрд░ рдЫोрдЯी рдЫोрдЯी рдЕрдиेрдХ рдирд▓िрдХाрдПँ рдмрдиाрддी рд╣ै। рдЬिрдирдХे рдЕंрддिрдо рд╕िрд░े рдеैрд▓ीрдиुрдоा рд╡ाрдпुрдХोрд╖ рдмрдиाрддी рд╣ैं, рдЬिрди्рд╣ें рдХूрдкिрдХाрдПँ рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдХूрдкिрдХाрдПँ рд╡рд╣ рд╕्рдерд▓ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрддी рд╣ैं рдЬिрд╕рдоे рд╕े рдЧैрд╕ों рдХा рдЖрджाрди рдк्рд░рджाрди рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬрдм рд╣рдо рд╕ांрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा рд╡ाрдпु рдЕंрджрд░ рд▓ेрддे рд╣ैं рддो рдбाрдпाрдл्рд░ाрдо рдФрд░ рдкेрд╢िрдпॉं рд╕िрдХुреЬрддी рд╣ैं। рд╡рдХ्рд╖рдЧुрд╣ा рдХा рдЖрдпрддрди рдмреЭ  рдЬाрддा рд╣ै। рдХूрдкिрдХाрдПँ рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдХो рдЕрд╡рд╢ोрд╖िрдд рдХрд░рдХे рд░рдХ्рдд рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪрддी рд╣ैं। рдЬрд╣ां рд╢्рд╡рд╕рди рд╡рд░्рдгрдХ рд╣ीрдоोрдЧ्рд▓ोрдмिрди рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдХे рд╕ाрде рдЬुреЬрдХрд░ рдЙрд╕े рд╢рд░ीрд░ рдХे рд╡िрднिрди्рди рднाрдЧों рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪा рджेрддा рд╣ै। рд╡िрднिрди्рди рдХोрд╢िрдХाрдУं рд╕े рдХाрд░्рдмрдирдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рд░рдХ्рдд рдоें рд╡िрд▓ेрдп рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдХूрдкिрдХाрдУं рддрдХ рдЖрддी рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ां рд╕े рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рд╡िрд╕рд░्рдЬिрдд рдХрд░ рджी рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдордиुрд╖्рдп рдоें рд╢्рд╡рд╕рди рдХा рдпрд╣ рдХ्рд░рдо рдЪрд▓рддा рд░рд╣рддा рд╣ै। 





Saturday, December 12, 2020

Life Processes Part-03 (English)

 Nutrition in Animals



 Animals depend on other organisms for their food.  They get their food from plants or other animals.  Animals cannot make their own food.  They depend on others, so animals are hostile.


 In general, animals obtain their food directly or indirectly from plants.  On the basis of food, animals are divided into 3 classes -


 (i) Herbivores


 (ii) Carnivores


 (iii) Omnivores



 (i) Herbivores - Those animals who get their food only from plants are called vegetarian.  These animals only eat plants.


 Such as goat, cow, buffalo, deer, elephant, rabbit etc.



 (ii) Carnivores - Animals that call only other animals as their food are called carnivores.



 Such as - lion, tiger, vulture, snake etc.



 (iii) Omnivores - Animals that eat both animals or plants as their food are called omnivores.



 Such as human, dog, bear, crow etc.



 Different stages of nutrition process in animals-



 1- Ingestion- The process of ingesting food inside the body is called ingestion.


 2- Digestion- In this, the food of large insoluble pieces is broken into small soluble pieces.


 3- Absorption- The process in which digested food reaches the blood from the intestine walls is called absorption.


 4- Disorganization- The use of absorbed food by the cells of the body is called disorganization.


 5- Exfoliation- The process of taking out undigested food from the body is called exfoliation.





 Nutrition in Amoeba



 The amoeba is a unicellular organism, in which all functions are carried out in a single cell.  Its body shape is irregular.  When it comes in contact with a food, it produces a finger-like structure from its cell, which is called Kootapada.  It surrounds the food and forms food vacuole.  This is followed by deposition of enzymes in this food vacuole and digestion of food.  The digested food is absorbed into this cell, and the undigested food is released out of the cell by this food vacuole.




 Nutrition in Humans



 Nutrition in humans is done by the human digestive system.  The digestive system of man is made up of alimentary canal and its related glands.  The human digestive system consists of various organs such as the mouth, esophagus, stomach, small intestine, large intestine.  Apart from this, there are some glands like- gastric, salivary gland, liver.



 





 In humans, ingestion of food is done through the mouth.  And from here the digestion of food also starts.  Our teeth in the mouth act as breaking food into small pieces.  Amylase enzyme is added to our saliva by the salivary glands present in the mouth.  This enzyme breaks down the starch present in food into sugars.  After this, the food mixed with saliva reaches esophagus through esophagus.  The glands present in the stomach wall secrete gastric juice.  Containing hydrochloric acid, pepsin enzyme, and mucosa.  Due to hydrochloric acid, food enters the acidic medium in the stomach.  In acidic medium, pepsin starts digestion of proteins present in food.  The mucosa forms a covering on the wall of the stomach, which can protect the walls of the stomach through acidic medium.



 The partially digested food in the stomach then enters the small intestine.  The small intestine is the longest section of the alimentary canal that can range in length from 5 to 6.5 meters.  Here the bile juice from the liver is found in the food which alkalizes the food in acidic medium and emulsifies the fat present in the food.  Pancreatic enzymes such as amylase, lipase, and trypsin are added to food.



 After digestion, food breaks down into its original particles, which the intestine walls absorb and send into our blood.  With the help of blood, this food is transported to every cell of the body.


 The oxidation of this food in the cells results in the release of energy which is used in the editing of various functions.


 Food left over from the small intestine now enters the large intestine, here the amount of water is absorbed from this undigested food, and the remaining undigested food is excreted through the anus.



 In this way, food is digested in humans.


рд╣िंрджी рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ां рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें


Friday, December 11, 2020

рдЬैрд╡ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпाрдПं // Life Processes (Part -03) рдЬंрддुрдУं рдоें рдкोрд╖рдг

 рдЬंрддुрдУं рдоें рдкोрд╖рдг (Nutrition in Animals) 


рдЬंрддु рдЕрдкрдиे рднोрдЬрди рдХे рд▓िрдП рджूрд╕рд░े рдЬीрд╡ों рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдЕрдкрдиा рднोрдЬрди рдкौрдзों рд╕े рдпा рджूрд╕рд░े рдЬंрддुрдУं рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЬंрддु рдЕрдкрдиा рднोрдЬрди рд╕्рд╡рдпं рдирд╣ीं рдмрдиा рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рджूрд╕рд░ों рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рд░рд╣рддे рд╣ैं, рдЗрд╕рд▓िрдП рдЬंрддु рдкрд░рдкोрд╖ी рд╣ोрддे рд╣ैं। 

рд╕ाрдоाрди्рдп рд░ूрдк рд╕े рджेрдЦा рдЬाрдП рддो рдЬंрддु рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдпा рдЕрдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЕрдкрдиा рднोрдЬрди рдкौрдзों рд╕े рд╣ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рднोрдЬрди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЬंрддुрдУं рдХो 3 рд╡рд░्рдЧों рдоें рдмांрдЯा рдЧрдпा рд╣ै- 

(i) рд╢ाрдХाрд╣ाрд░ी (Herbivores)

(ii) рдоांрд╕ाрд╣ाрд░ी (Carnivores)

(iii) рд╕рд░्рд╡ाрд╣ाрд░ी (Omnivores)


(i) рд╢ाрдХाрд╣ाрд░ी (Herbivores) -  рдЬो рдЬंрддु рдЕрдкрдиे рднोрдЬрди рдХो рдХेрд╡рд▓ рдкौрдзों рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं рдЙрди्рд╣ें рд╢ाрдХाрд╣ाрд░ी рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдпे рдЬंрддु рдХेрд╡рд▓ рдкौрдзों рдХो рд╣ी рдЦाрддे рд╣ैं। 

рдЬैрд╕े- рдмрдХрд░ी, рдЧाрдп, рднैंрд╕, рд╣िрд░рдг, рд╣ाрдеी, рдЦрд░рдЧोрд╢ рдЖрджि।


(ii) рдоांрд╕ाрд╣ाрд░ी (Carnivores) - рдЬो рдЬंрддु рдЕрдкрдиे рднोрдЬрди рдХे рд░ूрдк рдоें рдХेрд╡рд▓ рджूрд╕рд░े рдЬंрддुрдУं рдХो рд╣ी рдХрд╣рддे рд╣ैं рдЙрди्рд╣ें рдоांрд╕ाрд╣ाрд░ी рдЬंрддु рдХрд╣рддे рд╣ैं। 


рдЬैрд╕े- рд╢ेрд░, рдмाрдШ, рдЧिрдж्рдз, рд╕ांрдк рдЖрджि।


(iii) рд╕рд░्рд╡ाрд╣ाрд░ी (Omnivores) - рдЬो рдЬंрддु рдЕрдкрдиे рднोрдЬрди рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬंрддु рдЕрдерд╡ा рдкौрдзों рджोрдиो рдХो рд╣ी рдЦा рд▓ेрддे рд╣ैं рдЙрди्рд╣ें рд╕рд░्рд╡ाрд╣ाрд░ी рдЬंрддु рдХрд╣рддे рд╣ैं। 


рдЬैрд╕े- рдордиुрд╖्рдп, рдХुрдд्рддा, рднाрд▓ू, рдХौрд╡ा рдЖрджि।


рдЬंрддुрдУं рдоें рдкोрд╖рдг рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рд╡िрднिрди्рди рдЪрд░рдг-- 


1- рдЕंрддрд░्рдЧ्рд░рд╣рдг- рд╢рд░ीрд░ рдХे рдЕंрджрд░ рднोрдЬрди рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдЕंрддрд░्рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै।

2- рдкाрдЪрди- рдЗрд╕рдоें рдмреЬे рдЕрд╡िрд▓ेрдп рдЯुрдХреЬों рдХा рднोрдЬрди рдЫोрдЯे рд╡िрд▓ेрдп рдЯुрдХреЬो рдоें рдЯूрдЯ рдЬाрддा рд╣ै।

3- рдЕрд╡рд╢ोрд╖рдг- рд╡рд╣ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдЬिрд╕рдоें рдкрдЪा рд╣ुрдЖ рднोрдЬрди рдЖँрдд рдХी рджीрд╡ाрд░ों рд╕े рд░ुрдзिрд░ рдоें рдкрд╣ुंрдЪрддा рд╣ै, рдЕрд╡рд╢ोрд╖рдг рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै।

4- рд╕्рд╡ांрдЧीрдХрд░рдг- рдЕрд╡рд╢ोрд╖िрдд рднोрдЬрди рдХो рд╢рд░ीрд░ рдХी рдХोрд╢िрдХाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиा рд╕्рд╡ांрдЧीрдХрд░рдг рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै।

5- рдмрд╣िःрдХ्рд╖ेрдкрдг- рдЕрдкрдЪिрдд рднोрдЬрди рдХो рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрдХाрд▓рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдмрд╣िःрдХ्рд╖ेрдкрдг рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै।




     рдЕрдоीрдмा рдоें рдкोрд╖рдг  ( Nutrition in Amoeba) 


         рдЕрдоीрдмा рдПрдХрдХोрд╢िрдХीрдп рдк्рд░ाрдгी рд╣ै, рдЗрд╕рдоें рд╕ाрд░ी рдХ्рд░िрдпाрдПं рдПрдХ рд╣ी рдХोрд╢िрдХा рдоें рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рд╢рд░ीрд░ рдХा рдЖрдХाрд░ рдЕрдиिрдпрдоिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬрдм рдпрд╣ рдХिрд╕ी рднोрдЬрди рдХे рд╕ंрдкрд░्рдХ рдоें рдЖрддा рд╣ै рддो рдЗрд╕рдХी рдХोрд╢िрдХा рд╕े рдЙंрдЧрд▓ी рдХे рд╕рдоाрди рд╕ंрд░рдЪрдиा рдиिрдХрд▓рддी рд╣ै,рдЬिрди्рд╣ें рдХूрдЯрдкाрдж рдХрд╣рддे рд╣ैं । рдпрд╣ рднोрдЬрди рдХो рдЪाрд░ों рдФрд░ рд╕े рдШेрд░ рд▓ेрддी рд╣ै рдФрд░ рдЦाрдж्рдп рд░िрдХ्рддिрдХा рдмрдиा рд▓ेрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдЗрд╕ рдЦाрдж्рдп рд░िрдХ्рддिрдХा рдоें рдПंрдЬाрдЗрдо рдХा рдиिрдХ्рд╖ेрдкрдг рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рднोрдЬрди рдХा рдкाрдЪрди рд╣ोрддा рд╣ै। рдкाрдЪिрдд рднोрдЬрди рдХा рдЕрд╡рд╢ोрд╖рдг рдЗрд╕ी рдХोрд╢िрдХा рдоें рдХрд░ рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдФрд░ рдЕрдкрдЪिрдд рднोрдЬрди рдХो рдЗрд╕ी рдЦाрдж्рдп рд░िрдХ्рддिрдХा рдж्рд╡ाрд░ा рдХोрд╢िрдХा рд╕े рдмाрд╣рд░ рдЫोреЬ рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।



    рдордиुрд╖्рдп рдоें рдкोрд╖рдг (Nutrition in Humans)


         рдордиुрд╖्рдп рдоें рдкोрд╖рдг рдоाрдирд╡ рдкाрдЪрди рддंрдд्рд░ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ोрддा рд╣ै। рдордиुрд╖्рдп рдХा рдкाрдЪрди рддंрдд्рд░ рдЖрд╣ाрд░ рдиाрд▓ рдФрд░ рдЙрд╕рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЧ्рд░ंрдеिрдпों рдХा рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ै। рдоाрдирд╡ рдкाрдЪрди рддंрдд्рд░ рдоें рд╡िрднिрди्рди рдЕंрдЧ рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬैрд╕े- рдоुрдЦ, рдЧ्рд░ाрд╕рдирд▓ी, рдЕрдоाрд╢рдп, рдЫोрдЯी рдЖंрдд, рдмреЬी рдЖंрдд, । рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдХुрдЫ рдЧ्рд░ंрдеिрдпां рд╣ोрддी рд╣ैं рдЬैрд╕े- рдЕрдоाрд╢рдп, рд▓ाрд░ рдЧ्рд░рди्рдеि, рдпрдХृрдд। 




рдордиुрд╖्рдп рдоें рднोрдЬрди рдХा рдЕंрддрд░्рдЧ्рд░рд╣рдг рдоुрдЦ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдФрд░ рдпрд╣ीं рд╕े рднोрдЬрди рдХा рдкाрдЪрди рднी рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдоुрдЦ рдоें рд╣рдоाрд░े рджांрдд рднोрдЬрди рдХो рдЫोрдЯे рдЫोрдЯे рдЯुрдХреЬों рдоें рддोреЬрдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд╣ैं। рдоुрдЦ рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд▓ाрд░ рдЧ्рд░ंрдеिрдпों рд╕े рдиिрдХрд▓рдиे рд╡ाрд▓ी рд▓ाрд░ рдоें рдПрдоाрдЗрд▓ेрд╕ рдПंрдЬाрдЗрдо рд╣рдоाрд░ी рдЬिрд╡्рд╣ा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдоिрд▓ाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдПंрдЬाрдЗрдо рднोрдЬрди рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╕्рдЯाрд░्рдЪ рдХो рд╢рд░्рдХрд░ा рдоें рддोреЬ рджेрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдпрд╣ рд▓ाрд░ рдоिрд▓ा рднोрдЬрди рдЧ्рд░ाрд╕рдирд▓ी рд╕े рд╣ोрддा рд╣ुрдЖ рдЕрдоाрд╢рдп рдоें рдкрд╣ुंрдЪрддा рд╣ै। рдЕрдоाрд╢рдп рдХी рднिрдд्рддि рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдЧ्рд░ंрдеिрдпां рдЬрдард░ рд░рд╕ рд╕्рд░ाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ैं। рдЬिрд╕рдоें рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдХ्рд▓ोрд░िрдХ рдЕрдо्рд▓, рдкेрдк्рд╕िрди рдПंрдЬाрдЗрдо, рдФрд░ рд╢्рд▓ेрд╖्рдоा рд╣ोрддी рд╣ै। рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдХ्рд▓ोрд░िрдХ рдЕрдо्рд▓ рдХे рдХाрд░рдг рдЕрдоाрд╢рдп рдоें рднोрдЬрди рдЕрдо्рд▓ीрдп рдоाрдз्рдпрдо рдоें рдЖ рдЬाрддा рд╣ै। рдЕрдо्рд▓ीрдп рдоाрдз्рдпрдо рдоें рдкेрдк्рд╕िрди рднोрдЬрди рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдк्рд░ोрдЯीрди рдХा рдкाрдЪрди рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджेрддा рд╣ै। рд╢्рд▓ेрд╖्рдоा  рдЕрдоाрд╢рдп рдХी рджीрд╡ाрд░ рдкрд░ рдПрдХ рдЖрд╡рд░рдг рдмрдиा рд▓ेрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рдЕрдо्рд▓ीрдп рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЕрдоाрд╢рдп рдХी рджीрд╡ाрд░ों рдХी рд░рдХ्рд╖ा рд╣ो рд╕рдХे। 


рдЕрдоाрд╢рдп рдоें рдЖंрд╢िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдкрдЪा рд╣ुрдЖ рднोрдЬрди рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдЫोрдЯी рдЖंрдд рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддा рд╣ै। рдЫोрдЯी рдЖंрдд рдЖрд╣ाрд░ рдиाрд▓ рдХा рд╕рдмрд╕े рд▓ंрдмा рднाрдЧ рд╣ै рдЬिрд╕рдХी рд▓ंрдмाрдИ 5 рд╕े 6.5 рдоीрдЯрд░ рддрдХ рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै। рдпрд╣ां рдпрдХृрдд рд╕े рдкिрдд्рдд рд░рд╕ рднोрдЬрди рдоें рдоिрд▓рддा рд╣ै рдЬो рдЕрдо्рд▓ीрдп рдоाрдз्рдпрдо рдХे рднोрдЬрди рдХो рдХ्рд╖ाрд░ीрдп рдмрдиाрддा рд╣ै рддрдеा рднोрдЬрди рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╡рд╕ा рдХा рдЗрдорд▓्рд╕ीрдХрд░рдг рдХрд░рддा рд╣ै। рдЕрдЧ्рдиाрд╢рдп рд╕े рдПрдоाрдЗрд▓ेрд╕ , рд▓ाрдЗрдкेрд╕, рдУрд░ рдЯ्рд░िрдк्рд╕िрди рдПंрдЬाрдЗрдо рднोрдЬрди рдоें рдоिрд▓ाрдПं рдЬाрддे рд╣ैं। 


рдкाрдЪрди рдХे рдмाрдж рднोрдЬрди рдЕрдкрдиे рдоूрд▓ рдХрдгों рдоें рдЯूрдЯ рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрд╕े рдЖंрдд рдХी рджीрд╡ाрд░ें рдЕрд╡рд╢ोрд╖िрдд рдХрд░рдХे рд╣рдоाрд░े рд░рдХ्рдд рдоें рднेрдЬ рджेрддी рд╣ैं। рд░рдХ्рдд рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рдпे рднोрдЬрди рд╢рд░ीрд░ рдХी рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХोрд╢िрдХा рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪा рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। 

рдХोрд╢िрдХाрдУं рдоें рдЗрд╕ рднोрдЬрди рдХे рдСрдХ्рд╕ीрдХрд░рдг рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдКрд░्рдЬा рдоुрдХ्рдд рд╣ोрддी рд╣ै рдЬो рд╡िрднिрди्рди рдХ्рд░िрдпाрдУ рдХे рд╕ंрдкाрджрди рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ोрддी рд╣ै। 

рдЫोрдЯी рдЖंрдд рд╕े рдмрдЪा рднोрдЬрди рдЕрдм рдмреЬी рдЖंрдд рдоें рдЖрддा рд╣ै, рдпрд╣ां рдЗрд╕ рдЕрдкрдЪिрдд рднोрдЬрди рдоें рд╕े рдЬрд▓ рдХी рдоाрдд्рд░ा рдЕрд╡рд╢ोрд╖िрдд рдХрд░ рд▓ी рдЬाрддी рд╣ै, рдФрд░ рд╢ेрд╖ рдЕрдкрдЪिрдд рднोрдЬрди рдХो рдЧुрджा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдмाрд╣рд░ рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। 


рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдордиुрд╖्рдп рдоें рднोрдЬрди рдХा рдкाрдЪрди рд╣ोрддा рд╣ै।


Part 01


Part 02



Click here to read in english

Life Processes Part - 02 (English)

Click here for Previous



 Nutrition in Plants



 Like all living organisms, green trees also require energy to perform their metabolic activities.  Animals may move from one place to another in search of food, but the plants remain stationary at one place and make their own food.  Plants are autotrophic, they make their own food through photosynthesis.


 








 The process by which green tree plants make their food with the help of carbon dioxide and water in the presence of sunlight with the help of chlorophyll is called photosynthesis.  Oxygen gas is released during this process.



 6CO2 + 6H2O = C6H12O6 + 6O2



 For photosynthesis, carbon dioxide gas enters the leaves through micro stoma stomata present in the leaves.  Water is absorbed from the ground by roots.  Sunlight provides the necessary chemical energy.  And chlorophyll is the site of food production in leaves.



 Food made by the leaves is made as simple sugars glucose.  After using it for energy, the amount of glucose left is stored in various parts of the plant in the form of starch.



 The following three steps in the process of photosynthesis are-


 1- Absorption of energy of sunlight by chlorophyll.


 2- The conversion of light energy into chemical energy, and the dissolution of a water molecule into hydrogen and oxygen.


 3- Formation of carbohydrates like glucose by reduction of carbon dioxide by hydrogen.




 Conditions required for photosynthesis


 Photosynthesis requires the following conditions:


 1- Sunlight or Sunlight


 2- Chlorophyll


 3- Carbon Dioxide


 4- Water


 All these necessary conditions are also for autotrophic nutrition.



 







 Raw Materials for Photosynthesis



 The process of photosynthesis mainly requires two substances,


 1- Carbon Dioxide


 2- Water



 1- How plants get carbon dioxide-


 On the surface of the leaves of plants there are microscopic stomata or holes called stomata.  Carbon dioxide gas enters the leaves through these holes.  Opening and closing of holes is controlled by guard cells.  When the amount of water in the guard cells increases, the holes open, and the gas enters.  And when the amount of water in the guard cells decreases, the gate is closed.



 2- How plants get water -


 Water is absorbed from the ground by roots, which through the process of osmosis reaches the green part of the leaves through the xylem.  Apart from this, elements like nitrogen, phosphorus, magnesium, iron etc. are also absorbed from the ground by the roots along with water.





 Place of photosynthesis



 The process of photosynthesis takes place in the foliage present in the leaves of plants, also called chlorophyll.  Chlorophyll is a green fungus present in the green part of the leaves.  Its function is to provide the necessary space for the plant to make food.


рд╣िंрджी рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ां рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें

Thursday, December 10, 2020

рдЬैрд╡ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпाрдПं // Life Processes (Part-02) рдкौрдзों рдоें рдкोрд╖рдг

Click here for Part-01

Part 03




 рдкौрдзों рдоें рдкोрд╖рдг (Nutrition in Plants)


 рд╕рднी рдЬीрд╡рдзाрд░िрдпों рдХी рддрд░рд╣ рд╣рд░े рдкेреЬ рдкौрдзों рдХो рднी рдЕрдкрдиी рдЙрдкाрдкрдЪрдпी рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХो рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдКрд░्рдЬा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬंрддु рддो рднोрдЬрди рдХी рддрд▓ाрд╢ рдоें рдПрдХ рд╕्рдеाрди рд╕े рджूрд╕рд░े рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЖ рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдкрд░ंрддु рдкौрдзे рдПрдХ рд╣ी рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╕्рдеिрд░ рд░рд╣рддे рд╣ैं рдФрд░ рдЕрдкрдиा рднोрдЬрди рд╕्рд╡рдпं рдмрдиाрддे рд╣ैं। рдкौрдзे рд╕्рд╡рдкोрд╖ी рд╣ोрддे рд╣ैं, рдпे рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХी рдХ्рд░िрдпा рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдкрдиा рднोрдЬрди рд╕्рд╡рдпं рдмрдиाрддे рд╣ैं। 






рд╡рд╣ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдЬिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣рд░े рдкेреЬ рдкौрдзे рдХ्рд▓ोрд░ोрдлिрд▓ рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рд╕ूрд░्рдп рдХे рдк्рд░рдХाрд╢ рдХी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдоें рдХाрд░्рдмрдирдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рддрдеा рдЬрд▓ рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рдЕрдкрдиा рднोрдЬрди рдмрдиाрддे рд╣ैं , рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рджौрд░ाрди рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдЧैрд╕ рдоुрдХ्рдд рд╣ोрддी рд╣ै। 


6CO2 + 6H2O = C6H12O6 + 6O2


рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рд╣ेрддु рдХाрд░्рдмрдирдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдЧैрд╕ рдкрдд्рддिрдпों рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рд░ंрдз्рд░ рд╕्рдЯोрдоेрдЯा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдкрдд्рддिрдпों рдХे рдЕंрджрд░ рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддी рд╣ै। рдЬрд▓ рднूрдоि рд╕े рдЬреЬों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрд╡рд╢ोрд╖िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ूрд░्рдп рдХा рдк्рд░рдХाрд╢ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдКрд░्рдЬा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै। рдФрд░ рдХ्рд▓ोрд░ोрдлिрд▓ рдкрдд्рддिрдпों рдоें рднोрдЬрди рдиिрд░्рдоाрдг рдХा рд╕्рдерд▓ рд╣ै। 

рдкрдд्рддिрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рднोрдЬрди рд╕рд░рд▓ рд╢рд░्рдХрд░ा рдЧ्рд▓ूрдХोрдЬ рдХे рд░ूрдк рдоें рдмрдирддा рд╣ै। рдКрд░्рдЬा рд╣ेрддु рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдЬिрддрдиा рдЧ्рд▓ूрдХोрдЬ рдмрдЪ рдЬाрддा рд╣ै рд╡рд╣ рд╕्рдЯाрд░्рдЪ рдХे рд░ूрдк рдоें рдкौрдзे рдХे рд╡िрднिрди्рди рднाрдЧों рдоें рд╕ंрдЪिрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। 


рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХी рдХ्рд░िрдпा рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рддीрди рдЪрд░рдг рд╣ैं- 

1- рдХ्рд▓ोрд░ोрдлिрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ूрд░्рдп рдХे рдк्рд░рдХाрд╢ рдХी рдКрд░्рдЬा рдХा рдЕрд╡рд╢ोрд╖рдг।

2- рдк्рд░рдХाрд╢ рдКрд░्рдЬा рдХा рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдКрд░्рдЬा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди, рддрдеा рдЬрд▓ рдХे рдЕрдгु рдХा рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдЬрди рддрдеा рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдоें рд╡िрдШрдЯрди।

3- рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдЬрди рдж्рд╡ाрд░ा рдХाрд░्рдмрдирдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдХे рдЕрдкрдЪрдпрди рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХाрд░्рдмोрд╣ाрдЗрдб्рд░ेрдЯ рдЬैрд╕े рдЧ्рд▓ूрдХोреЫ рдХा рдмрдирдиा। 



рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпां 

          рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рд╣ेрддु рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै- 

1- рд╕ूрд░्рдп рдХा рдк्рд░рдХाрд╢ рдпा рдзूрдк

2- рдХ्рд▓ोрд░ोрдлिрд▓

3- рдХाрд░्рдмрди рдбाрдЗрдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб

4- рдЬрд▓

рдпрд╣ी рд╕рдм рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпां рд╕्рд╡рдкोрд╖ी рдкोрд╖рдг рдХे рд▓िрдП рднी рд╣ोрддी рд╣ैं। 






рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХे рд▓िрдП рдХрдЪ्рдЪे рдоाрд▓


рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ेрддु рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рджो рдкрджाрд░्рдеों рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै, 

1- рдХाрд░्рдмрди рдбाрдЗрдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб

2- рдЬрд▓


1- рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдкौрдзे рдХाрд░्рдмрди рдбाрдЗрдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं- 

            рдкौрдзों рдХी рдкрдд्рддिрдпों рдХी рд╕рддрд╣ рдкрд░ рд╕्рдЯोрдоेрдЯा рдиाрдордХ рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рд░ंрдз्рд░ рдпा рдЫिрдж्рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдХाрд░्рдмрди рдбाрдЗрдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдЧैрд╕ рдЗрди्рд╣ीं рдЫिрдж्рд░ों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдкрдд्рддिрдпों рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддी рд╣ै। рдЫिрдж्рд░ों рдХा рдЦुрд▓рдиा рдФрд░ рдмрди्рдж рд╣ोрдиा рдЧाрд░्рдб рдХोрд╢िрдХाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬрдм рдЧाрд░्рдб рдХोрд╢िрдХाрдУं рдоें рдЬрд▓ рдХी рдоाрдд्рд░ा рдмреЭрддी рд╣ै рддो рдЫिрдж्рд░ рдЦुрд▓ рдЬाрддे рд╣ैं, рддрдеा рдЧैрд╕ рдЕंрджрд░ рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддी рд╣ै। рддрдеा рдЬрдм рдЧाрд░्рдб рдХोрд╢िрдХाрдУं рдоें рдЬрд▓ рдХी рдоाрдд्рд░ा рдХрдо рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рддो рдж्рд╡ाрд░ рдмंрдж рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। 


2- рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдкौрдзे рдЬрд▓ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं - 

             рдЬрд▓ рднूрдоि рд╕े рдЬреЬों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрд╡рд╢ोрд╖िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬो рдкрд░ाрд╕рд░рдг рдХी рдХ्рд░िрдпा рдж्рд╡ाрд░ा рдЬाрдЗрд▓рдо рд╕े рд╣ोрддा рд╣ुрдЖ рдкрдд्рддिрдпों рдХे рд╣рд░े рднाрдЧ рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрди, рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕, рдоैрдЧ्рдиेрд╢िрдпрдо, рдЖрдпрд░рди рдЖрджि рддрдд्рд╡ рднी рднूрдоि рд╕े рдЬреЬों рдж्рд╡ाрд░ा рдкाрдиी рдХे рд╕ाрде рдЕрд╡рд╢ोрд╖िрдд рдХिрдпे рдЬाрддे рд╣ैं। 




рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХा рд╕्рдеाрди- 


рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдкौрдзों рдХे рдкрдд्рддिрдпों рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдкрд░्рдгрд╣рд░िрдо ,рдЬिрд╕े рдХ्рд▓ोрд░ोрдлिрд▓ (chlorophyll) рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै, рдоें рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ोрддी рд╣ै। рдХ्рд▓ोрд░ोрдлिрд▓ рдкрдд्рддिрдпों рдХे рд╣рд░े рднाрдЧ рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдПрдХ рд╣рд░िрдд рд▓рд╡рдХ рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдХाрд░्рдп рдкौрдзे рдХो рднोрдЬрди рдмрдиाрдиे рд╣ेрддु рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╕्рдеाрди рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдиा рд╣ै।







рдпрд╣ рджूрд╕рд░ा рднाрдЧ рдЖрдкрдХो рдХैрд╕ा рд▓рдЧा рдХृрдкрдпा рдХрдоेंрдЯ рдХрд░рдХрд░ рдЬрд░ूрд░ рдмрддाрдПं। 

Click here for Part-01


Click here for part 03

To read in english click here

Life Processes Part -01 (English)

 Before understanding biological processes, it is necessary for us to know who are living organisms?


 All living organisms have some common characteristics that distinguish them from the inanimate.  Some common symptoms of living organisms are as follows -


 ЁЯФ║  living things move.


 ЁЯФ║ Animals need food, air, and water.


 ЁЯФ║ There is an increase in living organisms.


 ЁЯФ║ breathes alive.


 ЁЯФ║ In the living there is the action of excretion, the waste materials are released from the body.


 ЁЯФ║ Live breeding.


 ЁЯФ║ There is sensitivity in living.



 






What is Life Processes?



 All organisms perform certain basic functions to keep themselves alive.  The basic actions performed by living organisms to save their lives are called bio processes.


 Such as nutrition, respiration, transport, excretion, control and coordination, growth or development, speed, reproduction, etc.



 Energy is required to perform all types of biological processes.  This energy comes from food from living beings.  Food is the fuel that provides energy to the organisms.  Chemical energy is derived from food as a result of chemical reactions, which they use to carry out their biological processes.  The need of food is essential for all life processes, so we first look at nutrition in all organism processes.



 Nutrition-



 Food is an organic substance.  Which is in many forms from simple to complex.  The process of ingesting and consuming food is called nutrition.


 The word nutrition is derived from nutriment.  Organic and inorganic substances required for organisms to survive are called nutrients.  Nutrient can be defined as a substance that an organism receives from its environment and uses it as energy.  Such as - carbohydrate, fat, protein etc.



 The process of ingestion of nutrients (carbohydrates, proteins, fats, mineral salts, vitamins, water) by organisms along with their use is called nutrition.



 Nutrition Methods


 1- Autotrophic


 2- Heterotrophic





 ЁЯФ╡ Autotrophic - In this type of nutrition, the organism makes food by taking simple substances (carbon dioxide, water) from around itself.



 Green trees are the only self-cultivated method of nutrition in plants.


 Green tree plants make their own food in the presence of sunlight with the help of chlorophyll, carbon dioxide from the atmosphere and water from the ground.  This action is called photosynthesis.



 All green plants are autotrophic.



 ЁЯФ╡  Heterotrophic - In this method of nutrition the organism receives its food from other organisms, it cannot make its own food.  All animals are found to have a nourished method of nutrition.  All animals either directly or indirectly depend on autotrophic organisms for their food.



 There are mainly 3 types of polluted methods -


 1- Saprotrophic Nutrition


 2- Parasitic


 3- Holozoic



 ✅  Saprotrophic - In this type of nutrition the organism gets its food from dead plants, dead animals and rotten throat organic matter.  Examples of this are Fungi, and Bacteria.



 ✅  Parasitic - In parasitic nutrition, one organism obtains its food from another organism without killing another.  The organism that receives food from another organism is called a parasite.  Such as Kilni, Leech, Lice, Amarbel, Laceworm etc.


 





 ✅ Holozoic - In this type of nutrition process, organisms ingest food in the form of complex organic materials, digest it inside their body and break it down into simple substances.


 Such as - man, cat, dog, lion, bird etc.





 




 







 In this issue in this section, we will study in detail the method of nutrition in plants and animals.


Part-02



рд╣िंрджी рдоें рдкреЭрдиे рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ां рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें